Orlen nie wpuścił kontrolerów. Prezes NIK: na sponsoring, który chcieliśmy skontrolować, mieli wydać 3 mld zł

Jesteśmy wprowadzani w błąd i to za nasze pieniądze. NIK może sprawdzić, ile ta propaganda nas kosztuje?

– To będziemy wiedzieć po kontroli tegorocznego budżetu NBP, czyli za rok.

Prezes Glapiński markuje walkę z inflacją, Sąd Najwyższy utracił możliwości sprawowania swej funkcji, w Trybunale Konstytucyjnym trwają walki różnych frakcji. NIK jest chyba ostatnią instytucją, której nie porządkował sobie obóz władzy. Jaki obraz państwa wyłania się z kontroli Izby?

– Sytuacja się pogarsza od 2020 r., kiedy w czasie pandemii wyprowadzono poza budżet do Banku Gospodarstwa Krajowego i Polskiego Funduszu Rozwoju środki, z których finansowana była pomoc dla przedsiębiorców. Decyzje o tym, komu przyznać pomoc, były rozpatrywane w kilka sekund, a przecież nie da się w tak krótkim czasie obiektywnie ocenić kilkustronicowego wniosku.

Teraz fundusze, którymi zarządza BGK i PFR, będą pokrywać koszty 14. emerytury, wspierania wybranych samorządów z Funduszu Inwestycji Lokalnych czy finansowanie dodatków węglowych. Tych pieniędzy – to już jest ponad 300 mld zł – nie ma w budżecie, więc rząd nie pokazuje nam pełnej prawdy o stanie finansów państwa. Jak więc możemy mówić o świetnej sytuacji i doganianiu kolejnych państw Unii? Spadają nam też nakłady na inwestycje, a rosną wydatki socjalne, nie ma wolności gospodarczej, rosną czynsze i koszty energii. Gdyby choć zniesiono monopol energetyczny i pozwolono zwykłym obywatelom produkować i sprzedawać prąd, to mielibyśmy do czynienia z prawdziwą konkurencją.

Gdy ostatnio rozmawialiśmy, pan powiedział, że dysponuje dużą wiedzą na temat różnych nieprawidłowości i może nią służyć. Czy ktoś się zainteresował tą wiedzą?

– Jeszcze nie, ale w naszych raportach jest bardzo dużo ustaleń potwierdzających niegospodarność. Budowa elektrociepłowni w Ostrołęce to strata prawie 1,5 mld zł, a kar umownych do zapłacenia jest już prawie 2,5 mld, bo sprawa się jeszcze toczy.

Ministerstwo Cyfryzacji zleciło budowę sieci internetowej w Lublinie firmie, która nie miała w tym żadnej praktyki. Zrobili więc sieć na słupach energetycznych, które trzeba było zaraz rozebrać, bo były przeznaczone do likwidacji.

Na pomoc i restrukturyzację stoczni remontowej Gryfia przeznaczono prawie 300 mln zł, a po trzech latach jej strata sięga 100 mln. A na dodatek musiałem pisemnie interweniować u premiera, by nie sprzedawali terenów obok stoczni, bo to absolutnie nieodpowiedzialne z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa.

Czy my w ogóle jesteśmy bezpieczni? Przez pół Polski przyleciała rosyjska rakieta zdolna przenosić ładunek nuklearny i nic byśmy o niej nie wiedzieli, gdyby po pięciu miesiącach nie odkrył jej szczątków przypadkowy przechodzień.

– Z tego by wynikało, że nie ma odpowiedniej współpracy pomiędzy kierownictwem wojskowym armii a jej cywilnym zwierzchnictwem. Przeprowadzimy kontrolę, żeby to wyjaśnić. Dlaczego mamy bardzo duże nakłady na armię i słabą obronę powietrzną. Obywatele mają prawo wiedzieć, czy są rzeczywiście bezpieczni.

Przecież to nie był pierwszy raz, bo pod Zamościem już wcześniej dwie osoby zabiła rakieta. A teraz dowiadujemy się, że na naszą stronę przelatują również drony, a ostatnio balon z Białorusi. To sytuacje alarmowe, wymagają naprawdę poważnych i pilnych działań.

W roku 2021 skierowaliśmy 112 zawiadomień do organów ścigania, które dotyczyły 725 zdarzeń i 115 osób. Żadne nie zakończyło się aktem oskarżenia

Na razie Rosjanie dowiedzieli się, jak mówi były szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego gen. Piotr Pytel, że interes polityczny, a nawet osobisty szefa MON i jego zaplecza jest ważniejszy od procedur i zagrożeń związanych z wojną.

– To bardzo źle świadczy o ludziach, którzy zapewniają o tym, że jesteśmy krajem bezpiecznym i silnym, bo rzeczywistość pokazuje zupełnie coś innego. Gdyby ta rakieta miała ładunek nuklearny, pół Polski byłoby zniszczone.

Był pan szefem służby celnej, czy to możliwe, by przez przypadek nie upilnowano tysięcy ton ukraińskiego zboża, które miało tylko przejechać przez Polskę w drodze na Bliski Wschód i do Afryki?

– To nie jest żaden przypadek. Jesteśmy w trakcie kontroli instytucji i firm zaangażowanych w transport zboża przez Polskę. Ustalimy, czy służby celne wywiązały się ze swojego obowiązku, ale też sprawdzimy, jak wygląda sytuacja na rynku zbożowym. Prawie wszystkie magazyny są zapełnione zbożem ukraińskim, nasi rolnicy na tym cierpią, bo ceny spadły i nie mają gdzie sprzedać swoich zbiorów. A to przecież oni są dla nas gwarantem bezpieczeństwa żywnościowego.

Co jeszcze bada NIK w ramach kontroli doraźnych?

– Gospodarowanie nieruchomościami w Lasach Państwowych, gdzie doszło do poważnych uchybień. Wyniki kontroli wkrótce ujrzą światło dzienne. Kończymy kontrolę dotyczącą programu budowy Izery. Przeznaczono na to olbrzymie kwoty, a samochodu elektrycznego, jak nie było, tak nie ma. Sprawdzamy umowy zawierane przez TVP i jej wydatki na różne zamawiane usługi. I kończymy kontrolę lotniska w Modlinie, gdzie jest spór akcjonariuszy.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przyznało 55 milionów dofinansowania 26-letniemu mężczyźnie z Gdańska, który 10 dni wcześniej założył spółkę z kapitałem 5000 zł…

– Tam też już prowadzimy kontrolę, czy słusznie wyrażono zgodę na tę dotację, czy też była to niegospodarność i wydano pieniądze, które nas wszystkich obciążą, bo nie przyniosą efektów.

To musiałby być ktoś na miarę młodego Billa Gatesa lub Steve’a Jobsa, by zrobić dobry użytek z tak dużej kwoty.

– Ustalimy, na jakiej podstawie środki zostały przyznane osobom, które do tej pory większego doświadczenia nie miały. Pewna białostocka spółka dostała z NCBiR 123 mln na projekt cyberbezpieczeństwa podmorskiego, choć przez dwa lata przynosiła stratę.

W przyznawaniu dotacji pomagał departament, którym kierował Jacek Żalek ze współpracującej z PiS Partii Republikańskiej.

– Pan Żalek już jest przesłuchiwany, tak jak większość pracowników, którzy odpowiadali za przydzielanie tych pieniędzy. Kontrolę w tej sprawie podjął też unijny urząd do spraw tropienia korupcji OLAF i zwrócił się do nas z wnioskiem o współpracę. Przecież to są pieniądze ze środków unijnych.

Izba prowadzi też planowane z wyprzedzeniem kontrole. Ma pan ranking najpoważniejszych nieprawidłowości?

– Zaplanowaliśmy na ten rok 88 kontroli, muszą się zakończyć i raporty z nich uprawomocnić, bym mógł je jakoś uszeregować i ujawnić opinii publicznej.

W pierwszym półroczu skoncentrowaliśmy się na zbadaniu wykonania budżetu państwa i już wiadomo, że było tam więcej nieprawidłowości niż przed rokiem. Dokładny raport przedstawię w lipcu. Finiszujemy też z kontrolą działań państwa podczas COVID-19. Sprawdzaliśmy działania Ministerstwa Aktywów Państwowych, Ministerstwa Zdrowia i szpitali. Doszło do bardzo poważnej niegospodarności na różnych szczeblach administracji rządowej i samorządowej. Chodzi o duże kwoty i bulwersujące kwestie, jak choćby respiratorów, które do nas nie dotarły, i maseczek z Chin bez stosownych certyfikatów. Będziemy gotowi z raportem za kilka tygodni.

A dowiemy się wreszcie, kto zatruł Odrę?

– W ciągu miesiąca przedstawimy bardzo poważne ustalenia.

Terminy prezentacji tych wszystkich raportów zbiegają się w okresie przedwyborczym.

– Kontrole zostały wszczęte wtedy, kiedy powinniśmy to zrobić, a że wyniki będą przed wyborami? Akurat tym się nie kierujemy. Niektóre kontrole podejmujemy z własnej inicjatywy, inne na wnioski posłów, obywateli, instytucji państwowych czy samorządowych – dostajemy rocznie 4 tysiące takich wniosków. Głęboko je analizujemy i podejmujemy te najważniejsze, bo musimy w pierwszej kolejności realizować kontrole zaplanowane. Na nie poświęcamy 80 proc. czasu, pozostały na kontrole doraźne, bo jest ich bardzo dużo, a nam brakuje potencjału. Przecież NIK ograniczono budżet. Nasi pracownicy zarabiają 30 proc. mniej niż w innych instytucjach państwowych, sądach i prokuraturach, choć ich praca jest równie ważna dla państwa. Mamy podwyżki płac tylko o 7-8 proc. i trudności z przyjęciem nowych ludzi, bo nie możemy zatrudniać takich, którzy nie mają doświadczenia.

Jak wygląda praca kontrolerów? Doświadczają obstrukcji władz, kierownictwa badanych firm, instytucji?

– Tam, gdzie mamy do czynienia z poważnymi nieprawidłowościami, przed naszymi ludźmi zamyka się drzwi. Mamy problem z Polską Fundacją Narodową, która dysponuje bardzo dużymi funduszami i nie chce wpuścić naszych kontrolerów. Podobnie jest z Energą. PKN Orlen też do dziś nas nie wpuścił, a przecież z szeroko dostępnych informacji wynika, że wydał na sponsoring, który chcieliśmy skontrolować, 3 mld zł!

Prezes Obajtek nie wpuszcza NIK, twierdząc, że kieruje prywatną spółką, ale nie przeszkadza mu to występować na konwencji PiS i mówić, że zawdzięcza swoją posadę obecnej władzy, którą z wszelkich sił wspiera.

– To jest absolutnie niedopuszczalne, bo przecież ustawa o NIK i konstytucja wyraźnie mówią, że wszelkie instytucje i spółki z udziałem skarbu państwa podlegają kontroli Izby.

Złożyliśmy w sprawie PKN Orlen, i w innych też, zawiadomienie do prokuratury, ale nie dostrzegła w blokowaniu nam dostępu naruszenia prawa. Nie odpuścimy, odwołaliśmy się do sądu. Powiadomiliśmy też międzynarodowe instytucje kontrolne, w których jesteśmy zrzeszeni – EUROSAI i INTOSAI – że ogranicza się niezależność Najwyższej Izby Kontroli.

Mieliście zastrzeżenia do ponad połowy z 680 mln zł wydatków Funduszu Sprawiedliwości, który podlega ministrowi Ziobrze i złożyliście doniesienia do prokuratury podległej prokuratorowi generalnemu Ziobrze. Co z tego wynikło?

– Złożyliśmy sześć zawiadomień o popełnieniu przestępstwa niegospodarności i wydatkowania publicznych pieniędzy niezgodnie z prawem i wszystkie prokuratura oddaliła. Ale nie ma się co dziwić, jeżeli polityk kieruje prokuraturą i właściwie sam może decydować, który prokurator ma rozpatrywać daną sprawę.

Celem tego funduszu była pomoc ofiarom przestępstw i osobom, które opuszczają więzienia. Niedawno rozstrzygnął przetarg, daje dotacje kołom gospodyń wiejskich na walkę z przestępczością.

– To wyraźnie świadczy o tym, że fundusz nie służy celom, do których został powołany.

Da się przerwać ten zaklęty krąg?

– Dziś nie widzę za bardzo takiej możliwości. Opinia publiczna i obywatele powinni wyciągać z tego wnioski. Mamy wiele przykładów z historii, gdy władza miała monopol i podejmowała decyzje bez liczenia się z kimkolwiek, ale wcześniej czy później dochodziło do zmiany i sprawiedliwość wreszcie zaczynała normalnie funkcjonować.

Prokuratura odrzuca wszystkie wnioski NIK o zbadanie, czy nie popełniono przestępstwa?

– Nie wszystkie. W roku 2021 skierowaliśmy łącznie 112 zawiadomień do organów powołanych do ścigania przestępstw, wykroczeń lub innych czynów, które dotyczyły 725 zdarzeń i 115 osób. Żadne z tych zawiadomień nie zakończyło się wniesieniem aktu oskarżenia. Skierowano natomiast trzy akty oskarżenia, które dotyczyły zawiadomień z lat ubiegłych.

Skuteczność mniejsza niż 2 proc.

– Utrudniają nam pracę na różne sposoby. Praktycznie cały czas mamy u siebie wszystkie instytucje kontrolne – od CBA, ABW, przez Inspekcję Pracy, Inspekcję Sanitarną po Archiwum Państwowe. Przepytują naszych pracowników na okoliczność podejrzeń o naruszania prawa. Chcą zastraszyć albo utrudnić nam wykonywanie obowiązków.

Instytucje was kontrolujące są kontrolowane też przez NIK?

– Oczywiście, jeśli chodzi o wykonanie budżetu, kontrolujemy wszystkie instytucje państwowe: od Inspekcji Pracy po ABW. Z badań wyłączony jest jedynie fundusz operacyjny Agencji.

Da się oszacować liczbę dniówek urzędników tych wszystkich instytucji zaangażowanych we wzajemne wywieranie na siebie presji?

– Trudno to policzyć. W NIK te kontrole odbywają się cały czas, odkąd jestem prezesem. Ale staram się być w pełni obiektywny i niezależny, a poprzez nasze raporty chcę wpływać na ulepszanie funkcjonowania państwa. Jak sam byłem kontrolerem przez 15 lat, to niejednokrotnie po wykryciu poważnych nieprawidłowości słyszałem: "Bardzo dziękuję za tę kontrolę, bo my teraz to ulepszymy, będziemy lepiej funkcjonować i unikniemy poważniejszych nieprawidłowości". Teraz spotykam się z zupełnie innym podejściem.

Bo teraz jest pan – jak powiedział Jarosław Kaczyński – błędem systemu prawnego. Odczuwa pan jakąś presję w życiu prywatnym?

– Cała rodzina odczuwa. Nasyłane są na nas kontrole z urzędów skarbowych. Syn nie może nigdzie dostać pracy w instytucjach państwowych ani w prywatnych. Boją się, że gdy go zatrudnią, będą mieć kontrole CBA albo ABW. Najmłodsze dzieci, córka i syn, wyjechały za granicę, bo tutaj spotykają się z ostracyzmem.

Ludzie z PiS zapomnieli, że to ja poprzez reformę służb skarbowych i celnych sprawiłem, że po trzech latach do budżetu wpłynęło dodatkowo ponad 300 mld zł? Ja się pytam, jaka ilość tych pieniędzy poszła na inwestycje? Poszła na wydatki socjalne, m.in. na 500+. Dzisiaj już tych pieniędzy w takiej ilości nie ma i nie będzie.

Wszędzie mnie chwalili, premier Szydło i później premier Morawiecki w kampanii wyborczej 2019 r. A Jarosław Kaczyński w obecności mojej dyrektorki powiedział: "Panie ministrze, panu to się należy Order Orła Białego za to, co pan zrobił dla Polski i dla PiS". A teraz jestem błędem? Każdy może być błędem systemu, jak nie będzie pasował do kalkulacji politycznej. Gdy zorientowali się, że będę w pełni obiektywnie, jako państwowiec, i tak, jak mówi konstytucja, traktował kontrole, to zrobili tę prowokację.

Jaką prowokację?

– Mówię o wynajmie krakowskiej kamienicy. Złożyłem wniosek z powództwa cywilnego do sądu w sprawie reportażu w TVN na ten temat. Sprawa trwa już 3-4 lata i sąd ostatnio zdecydował, że nie podejmie tego postępowania. Czekam na uzasadnienie i wtedy zdecyduję, czy się odwołać.

Ostatnio Komisja Regulaminowa Sejmu rekomendowała pozbawienie pana immunitetu.

– W Sejmie leży wniosek, który skierowała Inspekcja Transportu Drogowego i dotyczy mandatu za przekroczenie limitu prędkości o 12-15 kilometrów – to 100 zł i 2 punkty karne. Chciałem zapłacić, ale nie mogę, bo mam immunitet, którego nie mogę się zrzec w tym zakresie. Podczas posiedzenia Komisji Regulaminowej Sejmu powtórzyłem swoje stanowisko. Uważam, że wobec prawa wszyscy jesteśmy równi, chętnie zapłacę ten mandat.

Drugi wniosek o pozbawienie pana immunitetu dotyczy zawiadomienia CBA, że ukrywał pan część swojego majątku w oświadczeniu majątkowym.

– Niczego nie zatajałem, to akcja polityczna. Na razie nic się z tym nie dzieje.

W prokuraturze leży też zawiadomienie w tej sprawie.

– Sprawę prowadzi prokuratura białostocka, w ogóle nie byłem przesłuchiwany.