Polecenie służbowe

Danuta uczy klasy 1-3 w średnim mieście na Wybrzeżu. Jej szkoła tradycyjnie odwołuje lekcje na czas rekolekcji. Czynna jest tylko świetlica. O wyznaczonych dla każdego rocznika porach uczniowie zbierają się przed szkołą i pod opieką nauczycieli ruszają do kościoła. Po odbyciu 45-minutowych rekolekcji wracają pod szkołę, aby rozejść się do domów albo czekać w świetlicy, aż odbiorą ich rodzice. Kościół dzielą od tej szkoły trzy kilometry, wyprawa w obie strony zajmuje godzinę. Kiedy Danuta zapytała proboszcza, czy nie widzi w tym problemu, odpowiedział: "Spacer jest dobry dla zdrowia".

W pierwszym dniu ksiądz głosi naukę rekolekcyjną, w drugim jest spowiedź, trzeciego dnia – msza święta. Uczniowie Danuty należą do najmłodszych, dla nich więc rekolekcje oznaczają głównie śpiewanie piosenek, np. "Wielki Post, Wielki Post/ Zbudujemy razem most? Wprost do Ojca, który w niebie/ Czeka na mnie i na ciebie".

– Żeby z tego powodu odwoływać lekcje?! – denerwuje się Danuta. W szkolnym programie unika treści religijnych, choć jest wierząca, omija nawet te związane ze świętami. – Nie trzymałam tych dzieci do chrztu, nie odpowiadam za ich wychowanie religijne. To jest rola rodziców – uważa.

Nie ma przepisów, które nakazywałyby rezygnować z lekcji. Dyrektorzy nie powinni też wymuszać na nauczycielach opieki nad uczniami chodzącymi na rekolekcje, bo to nie są zajęcia szkolne

Pięcioro uczniów z jej 22-osobowej klasy nie chodzi na religię. Podczas katechezy muszą opuszczać swoją klasę i czekać w świetlicy. W czasie rekolekcji nudzą się w świetlicy dłużej. – Pracuję w świeckiej, publicznej szkole, w umowie mam inne zadania, co roku przypominam o tym dyrektorowi. Za każdym razem słyszę: "Odprowadzi pani uczniów do kościoła. To jest polecenie służbowe" – mówi.

Pomoc dla katechety

Takie samo polecenie dostaje rok w rok Sylwia, nauczycielka w technikum w małej miejscowości na Kujawach. Od lat próbuje się wywinąć od odprowadzania nastolatków na rekolekcje do kościoła oddalonego o kilometr od szkoły.

– Dawniej lekcje się w ogóle w czasie rekolekcji nie odbywały. Jednak coraz mniej uczniów tam chodzi, więc w tym roku tylko przerwy zostały skrócone, a na ostatnich godzinach lekcyjnych odprowadzamy chętnych uczniów do kościoła – mówi nauczycielka. Jest niewierząca, czeka na uczniów przed kościołem. – Dbam o ich bezpieczeństwo na drodze – mówi Sylwia.

Magdę, mamę czwartoklasistki z Warszawy, szkolne rekolekcje nawykowo już wyprowadzają z równowagi. Od pierwszej klasy dziecka walczyła o przesunięcie katechezy na skrajne godziny w planie (udało się połowicznie, zostało jedno okienko), a podczas rekolekcji adwentowych wymusiła organizację zajęć dla uczniów, którzy nie wychodzili do kościoła. Zajęcia odbyły się w grupach łączonych, ale były fikcyjne – np. matematyk uznał, że skoro dzieci są z różnych klas, nie będzie prowadził zajęć tematycznych, żeby nie wchodzić kolegom w paradę. Włączył dzieciom film.

Rekolekcje wielkopostne szkoła postanowiła zorganizować w ten sam sposób. Jedna godzina lekcyjna w środku dnia jest przeznaczona na zajęcia w kościele dla każdego rocznika. I tak przez trzy dni. Szkoła ma ponad tysiąc uczniów, robi się straszny chaos: jedni wychodzą do kościoła, inni z niego wracają, nauczyciele muszą dzieci odprowadzić i przyprowadzić, nie ma więc komu prowadzić zwykłych zajęć.

– Dyrektor tłumaczy, że troje katechetów nie ogarnie całych roczników, potrzebują więc wsparcia – mówi Magda. Zadzwoniła do urzędu miasta. Zapytała, czy szkoła ma prawo zmieniać plan lekcji z powodu rekolekcji i czy nauczycieli wolno obligować do tego, aby odprowadzali dzieci do kościoła? Odesłali ją do kuratorium.

– Urzędnik kuratorium zapytał, czy jestem nauczycielką. Kiedy odpowiedziałam, że matką, zdziwił się: "To co panią obchodzą prawa nauczycieli?" – opowiada Magda. Uzyskała informację, że szkoła ma obowiązek nad uczniami sprawować opiekę ze względów bezpieczeństwa, a nauczyciele nie muszą wchodzić do kościoła, wystarczy jeśli doprowadzą do niego uczniów. – Znam prawo, wiem, że to nieprawda. Upierałam się, że nauczyciele mają inne obowiązki, a Karta Nauczyciela chroni ich przed nadużyciami na tle światopoglądowym. Uciął, że też tak pracował i nic mu się nie stało. Po czym odłożył słuchawkę.

Cała ta bieda

Jak to wygląda z drugiej strony, sprawdzam w "internetowym talk-show o wierze, wartościach i innych poważnych sprawach". Prowadzi go na Facebooku i YouTubie dwóch księży. Najnowszy odcinek "Czy rekolekcje szkolne mają sens?" zaczynają żartami z tego, jak bardzo rozchwytywani są rekolekcjoniści – przezorne parafie bukują terminy z rocznym wyprzedzeniem. To jest problem, bo trzeba znaleźć kogoś, kto to "weźmie na klatę", np. znajdzie czas w środku dnia. W podstawówce trzeba nawet trochę pośpiewać i poskakać – nie każdy potrafi.

Lepiej prowadzić rekolekcje w szkole czy w kościele? Szkoły są dobrze ogrzewane, czasem trafi się fajna aula, no i z frekwencją jest lepiej, bo przyjdą ci, którzy nie przyszliby do kościoła.

W kościele panuje atmosfera miejsca świętego – może kogoś by przekonała? Z tym że tam o tej porze roku raczej chłodnawo, z tego powodu "biedne te dzieci i biedni księża. No i biedni nauczyciele. No, wszyscy są biedni". Do tego trzeba się wyrobić między lekcjami. A czasem rekolekcjonista jest sam i pełen kościół dzieci, a nauczyciele raz muszą, a raz nie muszą być.

A przecież – uważają księża vlogerzy – "rekolekcje są uwzględnione w Konkordacie i w szkole powinien być na to czas i miejsce wolne od zajęć dydaktycznych".

Jeden z prowadzących jest duszpasterzem akademickim na Śląsku, drugi katechetą w liceum – teoretycznie powinni wiedzieć, o czym mówią. Pytam ich więc, gdzie w Konkordacie jest taki zapis? Odsyłają mnie do artykułu, na "świeckim" portalu informacyjnym. Nie ma tam słowa o obowiązku rezygnacji z zajęć edukacyjnych na czas rekolekcji. Z ciekawości dociskam. Księża vlogerzy cytują paragraf, który mówi o dostępie do posługi religijnej w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, resocjalizacyjnych i opieki zdrowotnej i społecznej". W końcu uprzejmie dziękują mi za korektę.

Bóg jest naszym królem

Nie tylko rekolekcjoniści nie znają przepisów, które regulują kwestie szkolnych katechizacji. Większość dyrektorów i nauczycieli również zdaje się ich nie rozumieć. Wystarczy krótki przegląd kilku szkolnych stron internetowych.

Na stronie podstawówki w Woli Zgłobieńskiej jest relacja z rekolekcji. Ksiądz "mówił o Bogu, który jest naszym Królem, i mieszka w naszym sercu, a serce staje się Jego zamkiem". W Kościerzynie nauka była w auli. SP 25 im.Prymasa Tysiąclecia w Rzeszowie chwali, że "Ks. Rekolekcjonista wskazał nam, że na tej drodze ważne miejsce zajmuje Bóg, rodzina, szkoła i przyjaciele. Na tej drodze nie możemy zapomnieć o łasce Bożej, wierze, modlitwie, Piśmie Świętym oraz Komunii Świętej" – czytam w relacji. Podstawówka we Wziąchowie Wielkim: "Uczniowie pragną podziękować ks. Łukaszowi Urbanowi, wikariuszowi Narodowego Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu, za trud przeprowadzenia rekolekcji wielkopostnych w naszej szkole". Na zdjęciach ksiądz na szkolnym korytarzu tańczy z dziećmi: "Taki duży, taki mały może świętym być".

Liceum i szkoła branżowa w Brusach, na Kaszubach: "Uczniowie przeżywają rekolekcje wielkopostne, które odbywają się w naszej monumentalnej świątyni, do której udają się pod opieką swych nauczyciel". W liceum i technikum w Wyszkowie rekolekcje odbywają się w hali sportowej. "Pozwalają nam choć na chwilę zatrzymać się i pogłębić swoją wiarę" – piszą uczniowie.

Sprawa jest prosta

Większość szkół traktuje rekolekcje Kościoła katolickiego jak zadanie własne. Zabiera się więc za ich organizację i bierze na siebie odpowiedzialność za "dostarczenie" uczniów oraz ich bezpieczeństwo w drodze i w trakcie rekolekcji. Standardem są ogłoszenia takie jak w podstawówce w Chojnicach w zakładce "Dla Rodzica, Dla Ucznia, Wydarzenia" , z datą 8 marca 2023 r. To szczegółowa rozpiska rekolekcji i ich łączenie z planem pracy szkoły. Na przykład: "Klasy 4 – 6: Rozpoczęcie lekcji wg planu; Uczniowie zostawiają plecaki w sali, w której mają 2. lekcję; 9:35 – wyjście z nauczycielem z 3. lekcji do "małego" Kościoła – nauczyciele spotykają się z klasą na boisku przy nowej sali gimnastycznej; 9:45 – 11:05 – nauka rekolekcyjna w Kościele; 11:05 – powrót do szkoły, odbiór plecaków, przejście do sali na 4. lekcję". Podobny plan został rozpisany dla pozostałych roczników, całość kończy krótki dopisek: "Uczniowie, którzy nie chodzą na religię, udają się do świetlicy".

– To jawna dyskryminacja i tradycyjny w naszym kraju brak wrażliwości na potrzeby uczniów i nauczycieli, którzy nie należą do religijnej większości – mówi Dorota Wójcik, prezeska Fundacji "Wolność od Religii". – A sprawa jest prosta: przepisy zdecydowanie przeczą praktyce, z jaką spotykamy się w szkołach.

Według Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. "W sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach" organizacja rekolekcji leży wyłącznie po stronie kościołów. Jedynym obowiązkiem szkoły jest zwolnienie z zajęć tych uczniów, którzy uczęszczają na religię i chcieliby wziąć udział w rekolekcjach. "Jeśli program rekolekcji ogranicza się np. tylko do jednej lub dwóch godzin zajęć w ciągu dnia, szkoła – w porozumieniu z organizującymi rekolekcje – może ustalić, że uczniowie uzyskują w tych dniach tylko częściowe zwolnienie z zajęć szkolnych. W pozostałym czasie uczniowie uczestniczą w zajęciach, zgodnie z ustalonym na te dni planem zajęć szkolnych" – czytam nawet w ministerialnej interpretacji przepisów dotyczących rekolekcji, sformułowanej już za czasów PiS. Nie istnieją przepisy, które nakazywałyby szkole rezygnować z zajęć dydaktycznych w czasie rekolekcji. Rekolekcje nie są imprezą szkolną, stąd dyrektorzy nie powinni wymuszać na podwładnych opieki nad uczniami. Dziećmi, które idą na rekolekcje, powinni się zajmować ich rodzice, nie państwowe instytucje.

– Naszym celem jest, żeby to "tradycyjne" polskie podejście kiedyś się zmieniło. Żeby nie ograniczać żadnych rodziców w prawie do wychowania zgodnie z własnym światopoglądem, również tych, którzy nie są religijni – mówi Dorota Wójcik.

A może być tak pięknie…

Jak w małym Radlinie na Śląsku. W parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny rekolekcje odbywają się wyłącznie w kościele i to po południu. Proboszcz Zbigniew Folcik tłumaczy mi, że zadecydowały wyłącznie względy logistyczne. – Na terenie parafii mam trzy szkoły podstawowe i technikum, trudno byłoby mi zorganizować rekolekcje w każdej z tych szkół, zapraszam więc do kościoła.

– Do kościoła mamy kilka kilometrów, rekolekcje zawsze nam dezorganizowały pracę. – przyznaje dyrektor SP nr 4 w Radlinie Jarosław Piszczan. – Teraz jest tak, jak powinno być: szkoła normalnie działa, a po południu dzieci idą do kościoła, jeśli chcą.

Jak z frekwencją? – Nie liczyłem, ale szukam najlepszych metod duszpasterskich. Co z tego wyniknie, to już wola Boga – odpowiada spokojnie proboszcz Folcik.