– Odbyło się jedno spotkanie i nastąpiła blokada – mówi pracownik kurii. – Oni niczego się nie nauczyli.

Po publikacji książki Ekke Overbeeka "Maxima culpa. Jan Paweł II wiedział" i reportażu Marcina Gutowskiego "Franciszkańska 3" w TVN24 abp Jędraszewski ogłosił, że "mamy do czynienia z drugim zamachem na Jana Pawła II". A kard. Stanisław Dziwisz stwierdził, że papież "jest dziś obrażany" i apelował: "Nie dajmy się!".

Fałszywi obrońcy

Dyrektor archiwum kurii krakowskiej został odwołany po tym, jak wydał zgodę na dostęp do dokumentów dziennikarzom TVN24. Od tego momentu klucze ma wyłącznie kanclerz kurii, człowiek – jak twierdzi mój rozmówca – "bez kwalifikacji, ale w 120 proc. lojalny wobec Jędraszewskiego. Dostał wyłączne prawo decydowania o tym, kto i do czego ma dostęp w archiwach".

– Aby w pełni zrozumieć działania Karola Wojtyły, trzeba mieć wgląd w archiwa kurii, a te zostały zablokowane przez abp. Jędraszewskiego – mówi ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. – Wcześniej, w 2006 r., badanie archiwum IPN zablokował kard. Dziwisz. Jego komisja "Pamięć i troska" okazała się wielką fikcją. Takie blokady to działanie przeciw pamięci o Janie Pawle II. Opieramy się bowiem na niepełnym materiale źródłowym – dodaje ks. Isakowicz-Zaleski. Od dawna postuluje on utworzenie komisji ds. nadużyć kościelnych na wzór tej, która powstała we Francji i wykazała, że blisko 220 tys. dzieci padło ofiarą francuskiego kleru na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. – Najważniejsze jest uczciwe zbadanie akt – powtarza w rozmowie "Newsweekiem" ks. Isakowicz-Zaleski. – Nie przez duchownych, ale przez specjalistów świeckich. Tak jak to było we Francji i w innych krajach. I jak sam Jan Paweł II często podkreślał: "Tylko prawda wyzwala".

Dominikanin Paweł Gużyński, który od lat domaga się zmian w polskim Kościele, w sprawie Jana Pawła II przestrzega przed "ferowaniem ostatecznych wyroków, gdy unosi nas fala wezbrania moralnego spowodowana czyjąś krzywdą, bo niekoniecznie czyni to nasze sądy sprawiedliwymi, a samosąd jest rzeczą naganną". W rozmowie z "Newsweekiem" tłumaczy, że aby poznać prawdziwe motywy działania Jana Pawła II, będziemy musieli mozolnie je rekonstruować. – A władze kościelne wciąż nie chcą w tej kwestii współpracować, co uważam za na wskroś głupie i niemoralne – mówi.

O to, czy można nadal twierdzić, że Jan Paweł II o niczym nie wiedział, pytam ks. prof. Andrzeja Kobylińskiego, duchownego, który bezkompromisowo rozlicza polski Kościół w sprawie pedofilii. – Od wielu lat mówiłem publicznie, że ci, którzy twierdzą, że Jan Paweł II nie wiedział o pedofilii klerykalnej, obrażają jego inteligencję. Z powodu moich wypowiedzi boleśnie doświadczałem w kręgach kościelnych nienawiści, pogardy, ostracyzmu – odpowiada ks. Kobyliński. – Niestety, fałszywi obrońcy polskiego papieża zniszczyli dużą część jego intelektualnego dziedzictwa.

Parasol nad pedofilem

Zdaniem ks. Kobylińskiego "najważniejsze pytanie dotyczy dziś wpływu kard. Adama Sapiehy na młodego Karola Wojtyłę. Czy kard. Sapieha rzeczywiście był homoseksualistą, molestującym seksualnie kleryków i młodych księży? Jeśli tak, to jego postawa mogła mieć duże znaczenie dla Karola Wojtyły, gdy chodzi o ocenę pedofilii klerykalnej oraz dopuszczanie kandydatów homoseksualnych do święceń kapłańskich i biskupich. Być może w Krakowie należy szukać odpowiedzi na wiele ważnych pytań dotyczących kryzysu Kościoła katolickiego w wielu krajach świata".

Sprawa kard. Sapiehy pojawia się w książce Ekke Overbeeka i reportażu Marcina Gutowskiego. Studiując dokumenty w IPN, dotarli do zeznań księży obciążających "niezłomnego księcia Kościoła" zarzutami wykorzystywania seksualnego kleryków. Overbeek sięgnął po teczkę ks. Boczka, według którego hierarcha kazał klerykom rozbierać się do naga, obmacywał ich i bił skórzanym pasem, a następnie płacił przywilejami i karierą. Gutowski dotarł z kolei do teczki ks. Mistata, z którego zeznań wynika, że Sapieha miał intymne relacje ze swoim kapelanem.

Postać Sapiehy jest istotna w historii Wojtyły, bo to on wprowadził przyszłego papieża do kapłaństwa i utorował mu ścieżkę kariery. Wprawdzie ks. Isakowicz-Zaleski uważa, że zeznania ks. Boczka nie są wiarygodne, bo był skonfliktowany z kardynałem, a Overbeek i Gutowski podkreślają, że nie znaleźli dowodów pozwalających odpowiedzieć na pytanie, czy Wojtyła był w gronie molestowanych przez Sapiehę kleryków, ale sam fakt przebywania pod skrzydłami drapieżcy seksualnego mógł mieć wpływ na to, że obrona interesów Kościoła była dla Wojtyły ważniejsza niż ochrona ofiar.

Nie Sapieha jest jednak kluczową postacią w śledztwach obu dziennikarzy. Jest nim ks. Bolesław Saduś, podopieczny Karola Wojtyły zarówno w czasach, gdy ten był biskupem Krakowa, jak i wtedy, gdy został papieżem. Saduś – jak udowadniają w książce i filmie – to pedofil, nad którym Wojtyła rozkładał parasol ochronny przez całe życie.

Ucho i oko

Biskup Wojtyła uczynił ks. Sadusia pracownikiem krakowskiej kurii, choć mówiło się głośno o niemoralnych zachowaniach duchownego. Saduś został szefem referatu ds. szkolnych, a było to w czasach, gdy Kościół walczył o miejsce religii w systemie edukacji. Jako ważny kurialista dostał mieszkanie na Wawelu, jeździł z Wojtyłą na wizytacje po diecezji i był uznawany za jego prawą rękę. Stanowisko stracił z dnia na dzień, gdy po raz kolejny dostarczył bezpiece dowody na niedwuznaczne kontakty z młodymi chłopcami.

Wojtyła uczynił go wówczas proboszczem parafii św. Katarzyny, po czym po paru latach awansował na proboszcza św. Floriana, jednej z najbogatszych i najbardziej prestiżowych parafii w Krakowie. Miała to być trampolina do kariery biskupa, ale po niespełna roku Saduś, oskarżony przez parafian o niewłaściwe zachowania wobec ich dzieci i bojąc się oskarżeń sądowych, wyjechał do Austrii. Przenosiny załatwił mu Wojtyła. Z metropolitą Wiednia, kard. Franzem Königiem, znał się od dawna. Kilka lat później na konklawe, które wybrało Wojtyłę na papieża, to kard. König był jednym z hierarchów, którzy prowadzili agitację przed kluczowym głosowaniem.

Gdy Wojtyła przysłał do Austrii ks. Sadusia, kardynał König nie był świadomy, z kim ma do czynienia. Świadczy o tym list polecający od Wojtyły, w którym nie ma ani słowa o kłopotach ks. Sadusia. List ujrzał światło dzienne dopiero teraz, gdy dotarł do niego Marcin Gutowski.

W Austrii Saduś został proboszczem prowincjonalnego Gaubitsch, lecz plebanię miał w pałacu. Tam odwiedzali go Wojtyła z Dziwiszem i za każdym razem mieli dostawać koperty pełne dolarów.

Gdy Wojtyła został papieżem, Saduś stał się jego uchem i okiem w Wiedniu. Wiele wskazuje na to, że to właśnie on podsunął Janowi Pawłowi II kandydaturę Hansa Groëra na następcę kard. Königa, odchodzącego na emeryturę. Mało znany benedyktyn został nowym kardynałem Wiednia. Dobrze był za to znany Sadusiowi, który często bywał u Groëra w Roggendorfie, gdzie ten organizował nabożeństwa fatimskie. "Nominacja na arcybiskupa Wiednia w lipcu 1986 r. uderzyła w Austrię jak meteoryt. I nie tylko w Austrię. Z perspektywy czasu łatwo dostrzec, że polski papież przyspieszył w ten sposób rozkład swojego Kościoła" – pisze Overbeek. Groër okazał się jednym z największych drapieżców seksualnych pontyfikatu Jana Pawła II.

– Dziennikarze śledczy badający przestępstwa seksualne Groëra szacują, że kardynał z Wiednia mógł wykorzystać seksualnie 2000 chłopców i młodych mężczyzn. Niestety, Jan Paweł II nigdy nie uznał publicznie winy tego kardynała. Wieloletni skandal związany z Groërem dramatycznie przyspieszył głęboką sekularyzację austriackiego społeczeństwa i rozpad Kościoła katolickiego w tym kraju. Wiele wskazuje na to, że ks. Saduś i jego znajomi mogli odegrać kluczową rolę w nominacji Hansa Hermanna Groëra na stanowisko arcybiskupa stolicy Austrii – mówi ks. Kobyliński.

Gdy zaczęto ujawniać kolejne skandale z udziałem kard. Groëra, ten podał się do dymisji. Została przyjęta, ale papież nie zdegradował Groëra. Pozwolił mu na spokojną emeryturę w zakonie, gościł u siebie na audiencji, zapewnił pogrzeb z celebrą przysługującą dostojnikom Kościoła.

Dwie bańki

– Co do postępowania w sprawie Sadusia, o którym pisałem już 16 lat temu, to działania Karola Wojtyły są wątpliwe. Podszedł do tego duchownego jak do skruszonego "syna marnotrawnego". Zatroszczył się o niego, ale nie zatroszczył się o ofiary. Ten brak troski o skrzywdzonych jest dla mnie najbardziej zaskakujący. Nie umiem sobie tego wytłumaczyć – mówi ks. Isakowicz-Zaleski.

Podobną opinię wyraża ks. Kazimierz Sowa: – Jeśli mogę postawić jakiś zarzut w sprawie zachowania Karola Wojtyły, to ten, że podejmował decyzje, nie dostrzegając ofiar, a zbytnio wierząc, że sprawcy zmienią swoje zachowanie. Jednocześnie ks. Sowa uważa, że "fakty i dokumenty ujawnione i wykorzystane zarówno przez Gutowskiego, jak i Overbeeka nie weryfikują jednoznacznie negatywnie oceny Wojtyły w sprawach związanych z pedofilią". – W ostatnich dniach odbyłem rozmowy z krakowskimi księżmi, którzy znali Sadusia. Wszyscy potwierdzają, że był w dobrych relacjach z ks. Dziwiszem i przez to także miał łatwy dostęp do Jana Pawła II, ale jednocześnie zgodnie twierdzą, że powodem jego odejścia z Krakowa był homoseksualizm, a nie czyny pedofilskie. Co mogłoby tłumaczyć fakt, że w Austrii ani jego parafianie, ani osoby z innych środowisk nie oskarżają go o molestowanie nieletnich. To oczywiście nikogo nie usprawiedliwia, ale pokazuje sprawę w trochę innym kontekście – mówi ks. Sowa.

Pytam dominikanina Pawła Gużyńskiego, czy dziennikarskie śledztwa, których wynik właśnie poznaliśmy, powinny zweryfikować ocenę roli Jana Pawła II w walce z pedofilią. – Dekonstrukcja sposobu postrzegania osoby Jana Pawła II jest rzeczą nieuniknioną i potrzebną. Na dziko już się to dokonuje, czyli bez właściwego dystansu i umiaru – mówi ojciec Gużyński. – Rzetelna i sprawiedliwa ocena postaci historycznej jest czymś bardziej wymagającym i skomplikowanym niż reportaż Gutowskiego i książka Overbeeka razem wzięte. One były bardzo potrzebne, ale mogą pełnić rolę tylko i aż niezbędnego preludium poprzedzającego pogłębione studium – dodaje.

W dyskusji dotyczącej weryfikacji oceny spuścizny Jana Pawła II istotną rolę odgrywa moment, w którym ta dyskusja się toczy. – Wnioski płynące z tych ciekawych materiałów dziennikarskich powinny stanowić ważną część rzetelnej oceny postaci Jana Pawła II – uważa ks. Andrzej Kobyliński. – To, jak Karol Wojtyła reagował na pedofilię klerykalną w Krakowie, miało oczywiście wpływ na postrzeganie tego problemu w Watykanie. Niestety, uczciwa i spokojna debata publiczna na ten temat jest obecnie niemożliwa, ponieważ Polska jest podzielona na dwie bańki polityczno-medialne. Mieszkańcy naszego kraju o poglądach lewicowo-liberalnych prezentują coraz bardziej negatywną ocenę Jana Pawła II, natomiast do konserwatywno-religijnej części naszego społeczeństwa nie docierają żadne krytyczne materiały na temat Kościoła i religii – tłumaczy.

Polityczne i wyborcze

Szybko okazało się, że bezwzględna obrona Jana Pawła II może być nośnym tematem kampanii wyborczej. Politycy partii władzy natychmiast ustawili się w pierwszym szeregu obrońców papieża Polaka. Przygotowali uchwałę w sprawie obrony dobrego imienia

św. Jana Pawła II, choć nikt z osób domagających się rozliczenia Wojtyły za tuszowanie przestępstw pedofilskich nie podważa jego zasług w obaleniu komunizmu czy dialogu ekumenicznym.

Polityczna krucjata PiS jest na rękę episkopatowi, który od dawna kieruje się zasadą chowania głowy w piasek i gry na zwłokę w sprawie pedofilii. Rzecznik episkopatu wydał oświadczenie "w związku z atakami na św. Jana Pawła II". Można w nim przeczytać, że "ustalenie roli oraz sprawiedliwa ocena decyzji i działań ordynariusza archidiecezji krakowskiej Karola Wojtyły, a także uczciwe wyjaśnienie zarzutów wobec kard. Adama Sapiehy wymaga dalszych badań archiwalnych". Tyle że archiwa pozostają zamknięte na cztery spusty.

– Jak to rozwiązać? – zastanawia się ks. Isakowicz-Zaleski. – Konieczna jest interwencja Watykanu, bo działania np. abp. Jędraszewskiego mogą tylko pogorszyć sprawę – mówi. Poza tym – jak zauważa ks. Isakowicz-Zaleski – to Watykan ponosi odpowiedzialność za przymykanie oczu na zaniedbania w procesie beatyfikacji i kanonizacji Jana Pawła II. Dlatego tylko konfrontacja z faktami, biblijne "stanięcie w prawdzie" i to w trybie subito (natychmiast) pozwoli na uczciwe rozliczenie przeszłości Kościoła w kwestii pedofilii i, co najważniejsze, przywrócenie głosu ofiarom.