Lumiere: był pewien Polak, który nas znacznie wyprzedził

Kazimierz Prószyński miał zaledwie 19 lat gdy skonstruował pleograf pierwszy aparat do rejestracji i odtwarzania filmów. Wśród twórców kina zwyczajowo wymienia się przede wszystkim braci Lumiere i Thomasa Edisona, ale oto jak Lumiere wspominał odkrycie Polaka: „Byłem wraz z bratem twórcą filmu francuskiego, ale istniał również pewien Polak, niejaki Kazimierz Prószyński, który nas znacznie wyprzedził".

595870385967554241785578_1668334341xWYS8xEshMsl8hPsnj8qf3.jpg


Warszawa znajdowała się wtedy pod zaborem rosyjskim, a Prószyński swoim sprzętem rejestrował sceny z życia miejskiego. Zachowały się klatki przedstawiające ślizgawkę w Ogrodzie Saskim. 


595870385967554242784d78_1668335055pX3DMLZboKSR7OKWgjSc3e.jpg




Dopiero w 1899 r. Prószyński udoskonalił konstrukcję urządzenia nazwanego Biopleograf, stosującego dwie równolegle biegnące taśmy. W 1909 r. opatentował w Anglii pierwsza na świecie ręczna kamerę filmową z napędem pneumatycznym. 22 czerwca 1911 roku w Londynie nakręcił aeroskopem pierwszy polski reportaż filmowy z koronacji angielskiego króla Jerzego V.


595870385967554242784d78_1668334995BcJEOJ21ahqusu6cbZQoDb.jpg

Porucznik brytyjskiej armii podczas filmowania aeroskopem na froncie belgijsko-niemieckim, 1914–1915, Geoffrey Malins, How I Filmed the War, London 1920, licencja PD, źródło: Project Gutenberg


”Mechanik Polak jest inteligentniejszy, brak mu jedynie śmiałości, odwagi, a właściwie czynu, który by w nim te przymioty rozwijał” – dodawał Lumiere.

W roku 1913 Prószyński zrealizował pierwsze filmy dźwiękowe dzięki wynalezionemu przez siebie urządzeniu – kinofonowi, który umożliwiał synchronizację dźwięku z obrazem filmowym. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wrócił z żoną Angielką i dwoma synami z USA do ojczyzny.

 
Już w latach okupacji skonstruował autolektor – urządzenie umożliwiające czytanie tekstu osobom niedowidzącym. W czasie okupacji podjął działalność konspiracyjną. Aresztowany został podczas Powstania Warszawskiego i wywieziony 22 sierpnia 1944 r., do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, a następnie do Mauthausen-Gusen, gdzie zmarł 13 marca 1945 roku jako więzień numer 129957. Stało się to zaledwie na kilka tygodni przed wyzwoleniem obozu.
Na zdjęciu rekonstruktor biopleografu Janusz Król oraz zdjęcie Kazimierza Prószyńskiego (fot. Narodowe Centrum Kultury Filmowej)