Wychowanie do wiary

Nie dziwi więc, że z odsieczą ruszył — szczególnie gdy idzie o nauczanie religii w szkołach — polski episkopat. A dokładniej: Komisja Wychowania Katolickiego pod kierownictwem biskupa Wojciecha Osiala. Oświadczenie nie jest długie, ale znamienne. Jego istotę zdradza już pierwsze zdanie, rozwiewając wątpliwości, jaki jest główny cel nauczania religii w szkole: "Lekcja religii w szkole to przede wszystkim wielka troska Kościoła o wychowanie do wiary dzieci i młodzieży". To, piszą dalej autorzy, dzięki "obecności lekcji religii w szkole możliwe jest integralne wychowanie człowieka".

Ciekawe, że podobny sposób myślenia przyświeca ministrowi edukacji Przemysławowi Czarnkowi. Wprowadzając do podstawy programowej historię i teraźniejszość, ministerstwo nawet nie kryje, że nie idzie mu o wiedzę. Ale o wychowanie i ideologiczne formowanie uczniów. Temu celowi służy też słynny podręcznik Wojciecha Roszkowskiego "Historia i teraźniejszość". O Woodstocku czytamy w nim m.in., że "podczas festiwalu doszło do licznych przestępstw, jedna osoba zmarła po przedawkowaniu narkotyków, druga zginęła pod kołami traktora, a trzecia, spadając ze sceny" (s. 338). O ateistach, że "są ludźmi wierzącymi, tyle że wierzą oni w nieistnienie Boga" (s. 45).

Trzeba podziwiać wiarę ministra Czarnka w to, że za pomocą tępej ideologii uda mu się na nowo umeblować głowy i serca uczniów. Ten ideologiczny zabieg skazany jest na taką samą porażkę jak nauczanie religii w szkole. Kościół też był przekonany, że zapewniając sobie dwie lekcje religii, sprawi, że młodzi oprą się procesowi laicyzacji. Ale stało się odwrotnie. Laicyzacja wśród młodych przyśpieszyła. Przez toporne nauczanie religii. Analogiczny proces sprzeciwu wobec nachalnej indoktrynacji możemy zobaczyć przy próbie edukowania młodych ludzi z najnowszej historii na podstawie podręcznika Roszkowskiego.

Cel edukacji

Oświadczenie opublikowane przez biskupa Osiala pokazuje też, że myli on — podobnie zresztą jak minister Czarnek — porządki. Otóż obecność religii w szkole, podobnie jak fizyki czy historii, powinna skupić się przede wszystkim na przekazywaniu wiedzy. Na poznaniu religii, jej historii i głównych założeń doktrynalnych. Taki jest cel edukacji.

Tymczasem religia w polskich szkołach przerodziła się w katechezę — a więc przede wszystkim zajęcia, których celem jest wychowanie religijne i formacja. Kłopot polega na tym, że ocenę możemy wystawiać za wiedzę, a nie za gorliwość, z jaką modli się uczeń. Jest oczywiste, że formacja religijna powinna odbywać się w salkach katechetycznych, a nie murach szkoły.

Czy zatem lekcje religii powinno się usunąć ze szkół? Katechezę, która jest elementem formacyjnym, zdecydowanie. Ale powinna zostać jedna godzina nauki o religiach. I mówię to z pełną świadomością. Dziś nie tyle groźne jest zderzenie fundamentalizmów religijnych, ile zderzenie analfabetyzmów religijnych. Przedstawiciel innej religii, innego wyznania czy Kościoła jawi się jako obcy szczególnie wtedy, gdy nic o nim nie wiemy. Albo, co gorsza, operujemy stereotypami. Przykładowo, że każdy muzułmanin to terrorysta. A każdy katolik to hipokryta.

Mamy zatem obowiązek przygotować młodych ludzi do życia w nowoczesnym, pluralistycznym i różnorodnym religijnie społeczeństwie. Tym bardziej, jeśli – co pokazują współczesne konflikty – nie ma pokoju między narodami, jeśli nie ma pokoju między religiami. A nie ma pokoju między religiami, jeśli nie ma między nimi dialogu. Dialog jednak mogą prowadzić tylko ci, którzy mają podstawową wiedzę.

Dodatkowo do szkół powinna wrócić obowiązkowa lekcja etyki/filozofii. Zajęć, gdzie młodych ludzi uczy się krytycznego myślenia. Dziś bowiem problemem nie jest wiedza, jej zdobycie, ale selekcja zgromadzonych informacji.

Polska szkoła nie potrzebuje kolejnych przedmiotów i zajęć, które służą wychowywaniu i formatowaniu uczniów. To musi być miejsce przekazywania rzetelnej wiedzy.