BFG musiał rozpocząć przymusową restrukturyzację (resolution) Getin Noble Banku, aby zapobiec jego niekontrolowanej upadłości i ochronić pieniądze deponentów. Zgodnie z unijnym prawem odbyło się to kosztem m.in. obligatariuszy GNB. Stracili oni cały kapitał ulokowany w obligacje podporządkowane. Jeśli np. ktoś miał papiery warte nominalnie 10 tys. zł, w piątek wartość ta spadła dosłownie do zera.

Do podobnych sytuacji doszło także podczas przymusowych restrukturyzacji Idea Banku (na początku 2021 r., umorzono tego typu papiery warte nominalnie 56 mln zł) oraz Podkarpackiego Banku Spółdzielczego w Sanoku (na początku 2020 r., umorzono obligacje za 100 mln zł).

"Nogi się pode mną ugięły"

Deloitte Advisory, czyli firma wynajęta przez BFG do dokonania oszacowania wartości bilansu GNB, oceniła, że bank miał ujemne kapitały własne rzędu 3,6 mld zł. Oprócz umorzenia akcji i obligacji GNB, na zasypanie niedoboru posłużyły też pieniądze samego BFG (6,9 mld zł) i banków komercyjnych (SOBK wyłożył prawie 3,5 mld zł).

Otrzymujemy od czytelników e-maile, w których opisują swoją sytuację i utratę pieniędzy z powodu umorzenia obligacji byłego banku Leszka Czarneckiego. Jeden z nich napisał, że był klientem GNB przez wiele lat i w 2016 r. kupił wyemitowane przez tę instytucję siedmioletnie obligacje podporządkowane warte nominalnie blisko 150 tys. zł. Po usłyszeniu informacji o resolution GNB zalogował się do swojego rachunku maklerskiego w Noble Securities (spółka z grupy GNB, która oferowała jego obligacje), ale na koncie – zamiast tych instrumentów dłużnych — nie było nic. Kapitał dosłownie wyparował.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

"Nogi się pode mną ugięły. To były oszczędności mojego życia, które odkładałem przez kilkanaście lat ciężkiej pracy i wyrzeczeń. Jestem przerażony tym, co się stało" – napisał nasz czytelnik. Z jego relacji wynika, że w 2016 r. podczas wizyty w toruńskim oddziale GNB doradca klienta zaproponował, żeby zamiast lokaty (to jeden z najbezpieczniejszych instrumentów finansowych, bo ma pełną gwarancję BFG do 100 tys. euro) przejść na obligacje emitowane przez GNB (to zdecydowanie bardziej ryzykowny produkt dający wyższe oprocentowanie niż lokaty).

"Nie znałem się w ogóle na tym i z banku korzystałem tylko, żeby moje pieniądze były bezpieczne i żeby inflacja ich nie zjadała. Doradca mówił, że obligacje to jak lokata, ale zyski są większe, bo muszę zamrozić pieniądze na siedem lat. Byłem w stanie się z tym pogodzić. (…) Wyczekiwałem na wykup obligacji, który przypadał na maj 2023 r., aby w końcu wypłacić swoje prawie 150 tys. zł, tak jak umówiliśmy się z doradcą" – relacjonuje. Niestety, GNB nie dotrwał do wykupu obligacji, które objął nasz czytelnik. Dodaje, że bardzo liczył na wypłatę kapitału, bo jest teraz bez pracy i ma dwójkę dzieci uczących się i będących na jego utrzymaniu. "Nie mam pojęcia, co robić, nie znam się na rynkach finansowych, ale doradca zapewniał mnie, że wcale nie muszę się znać. Mówił, że wystarczy poczekać do wykupu" – przekazuje w korespondencji z Business Insider Polska.

Podobnych przypadków jest więcej. Obligatariusze, którzy stracili pieniądze, założyli grupę na Facebooku. Na przykład klientka z Chełma utraciła 85 tys. zł, mimo że – jak relacjonuje – zapewniano ją o bezpieczeństwie tej inwestycji. BFG przyznaje, że otrzymuje e-maile w sprawie obligacji podporządkowanych i ich posiadacze pytają o szanse na odzyskanie pieniędzy.

Ryzykowne obligacje nie dla Kowalskiego

Obligacje podporządkowane to specyficzne bankowe papiery dłużne o podwyższonym ryzyku. W odróżnieniu od lokat, które w całości chronione są przez BFG do kwoty 100 tys. euro, papiery te nie są objęte przepisami o ochronie depozytów. Co więcej — w procesie przymusowej restrukturyzacji można je poddać umorzeniu lub konwersji, aby dokapitalizować bank znajdujący się w kłopotach.

W przypadku GNB skumulowały się dwa rodzaje ryzyk obligacji podporządkowanych: jedno dotyczące tego instrumentu (możliwość umorzenia) i drugie związane z samym GNB jako emitentem (słaba i pogarszająca się sytuacja finansowa zwiększająca prawdopodobieństwo resolution i utraty przez obligatariuszy pieniędzy). Papiery podporządkowane licznie emitowały też inne banki, bo są one zaliczane do tzw. funduszy uzupełniających. Robiły tak m.in. Alior i Bank Pocztowy (w ofertach publicznych) oraz m.in. Pekao czy PKO BP (w ofertach prywatnych dla profesjonalnych inwestorów). Tu problemów nie ma, bo te banki są w o niebo lepszej kondycji niż GNB.

Zobacz też: Getin Noble. Wyjaśniamy kulisy przymusowej restrukturyzacji byłego banku Leszka Czarneckiego

Problemem okazało się również to, że GNB emitował gros tych ryzykownych papierów właśnie inwestorom indywidualnym (głównie w latach 2012-2017). Wśród profesjonalnych brakowało bowiem popytu przy oferowanym przez GNB kuponie (żądali wyższych odsetek), co samo w sobie źle świadczy o całej sytuacji. Ostatnie serie GNB uplasował jesienią 2017 r., bo Komisja Nadzoru Finansowego dostrzegła problem. Wprowadziła minimalny poziom wartości nominalnej jednej obligacji, wynoszący 400 tys. zł, co skutecznie odcięło inwestorów indywidualnych od takich emisji.

Kłopotliwe było również to, że z natury rzeczy obligacje podporządkowane nie mają wbudowanych opcji wykupu na żądanie inwestorów (są bowiem dla banku funduszami uzupełniającymi). Wprawdzie klienci mogli je sprzedać, bo papiery te były notowane na Catalyst, ale niektórzy nawet nie byli tego świadomi, a poza tym ceny obligacji systematycznie spadały (ostatnio w większości wyceniano je na poniżej 30 proc. kapitału, więc klienci zanotowaliby od razu stratę na kapitale). Jednak strategia polegająca na próbie przetrzymania do wykupu się nie sprawdziła. Po umorzeniu obligacji GNB wartych nominalnie 680 mln zł klienci stracili cały kapitał. Niewielkim pocieszeniem dla nich jest fakt, że przez kilka lat uzyskali przyzwoite odsetki. Więcej na ten temat piszemy tutaj.

Posiadacze obligacji GNB przekonują, że w niektórych przypadkach sprzedaż tych papierów mogła nosić znamiona missellingu (nieuczciwej sprzedaży), czyli oferowania produktów inwestycyjnych niewłaściwej grupie klientów (pod względem poziomu akceptacji ryzyka, oczekiwanego zwrotu czy długości trwania inwestycji).

— Wygląda niestety na to, że doradcy bez skrupułów sprzedawali obligacje, komu popadnie. Wielu posiadaczy tych papierów mówi, że zapewniano ich o bezpieczeństwie. Że minie siedem lat i zwrot pieniędzy jest gwarantowany. Doradcy nie ostrzegali o ryzyku, a klienci bez wiedzy bezgranicznie im ufali — twierdzi jeden z posiadaczy obligacji podporządkowanych GNB. Jego zdaniem, gdyby tylko doradca wspomniał, że jest choćby minimalne ryzyko utraty pieniędzy, nie zdecydowałby się na kupno tych papierów.

Do momentu publikacji tego tekstu nie uzyskaliśmy od Noble Securities odpowiedzi na zadane pytania. Zaktualizujemy tekst po ich otrzymaniu.

Zapewnienia doradcy nie zwalniają klientów z obowiązku własnej oceny

Sytuacja jest jednak bardzo zróżnicowana. Sporo jest też klientów, którzy byli świadomi ryzyk związanych z obligacjami podporządkowanymi i w pełni je akceptowali, licząc, że jednak uda im się doczekać do wykupu. Z naszych informacji wynika, że wśród poszkodowanych są też starsi ludzie, emeryci, którzy ulokowali w ten sposób spore oszczędności. — To bardzo trudna sytuacja — mówi jedna z osób będących blisko tego procesu.

— Z jednej strony mamy ludzkie dramaty, czasami utratę nawet oszczędności życia, co szczególnie byłoby bolesne, gdyby faktycznie doszło do missellingu. Jednak z drugiej strony prawo jest jasne, reguły opisane w prospektach emisyjnych mówią wprost, że obligacje podporządkowane mogą zostać w całości umorzone. Wystarczyło przeczytać prospekt lub warunki oferowania, aby się o tym dowiedzieć. Dodatkowo trudna sytuacja finansowa GNB nie była tajemnicą, wiedzieli o tym nie tylko eksperci, ale pisała też regularnie prasa i portale finansowe, bank od lat miał bardzo niski rating kredytowy — mówi jeden z prawników działających na rynku finansowym, który zastrzega anonimowość. Zaznacza, że zapewnienia doradców nie zwalniają od samodzielnego myślenia i weryfikacji tez przez nich głoszonych.

— Jakiekolwiek rekompensaty dla posiadaczy obligacji podporządkowanych, szczególnie tych mających odpowiednią wiedzę finansową, byłyby teraz nie na miejscu. Podkopywałyby fundamenty idei przymusowej restrukturyzacji i dawały złą lekcję na przyszłość: że można do woli ryzykować, bo i tak w razie problemów państwo nas uratuje — dodaje nasz rozmówca. Jego zdaniem to byłoby promowanie pokusy nadużycia (tzw. moral hazard).

Zobacz też: Wzlot i upadek Getin Noble Banku. Oto czynniki, które doprowadziły do końca biznesu Leszka Czarneckiego

Obligatariusze mogą złożyć skargę. Szanse są jednak niewielkie

Czy posiadacze obligacji mogą liczyć na odzyskanie kapitału po umorzeniu tych instrumentów? — Przepisy ustawy o BFG wprowadzają szczególne rozwiązanie znane jako zasada niepogarszania praw wierzycieli (ang. no creditor worse off), zgodnie z którą po zakończeniu przymusowej restrukturyzacji niezależny podmiot dokonuje oceny, czy strata, jaką ponieśli wierzyciele podmiotu w restrukturyzacji, nie jest wyższa, niż miałoby to miejsce w przypadku, gdyby BFG nie podjął działań wobec zagrożonego podmiotu i zostałby on zlikwidowany w ramach standardowej procedury upadłościowej — tłumaczy Filip Dutkowski, rzecznik prasowy BFG.

W przypadku stwierdzenia, że wierzyciele zostali obciążeni w większym stopniu, niż miałoby to miejsce w upadłości, BFG wypłaci im odszkodowania w wysokości różnicy pomiędzy tym, co otrzymali w przymusowej restrukturyzacji, a tym, co mogliby uzyskać w postępowaniu upadłościowym. Jednak w przeciwnym przypadku, co wydaje się bardziej prawdopodobne, obligatariusze nie dostaliby nic. Tak właśnie było w resolution Idea Banku i wcześniej PBS Sanok. Problemem jest to, że skala niedoborów kapitałowych GNB jest na tyle duża, że wierzyciele poza BFG — który jest pierwszy w kolejności zaspokajania roszczeń — niewiele będą mogli odzyskać (o ile cokolwiek).

Klienci mogą złożyć także skargę na decyzję. Zgodnie z prawem oprócz rady nadzorczej podmiotu w restrukturyzacji (czyli banku poddanego resolution) uprawnionym do wniesienia skargi do sądu administracyjnego jest każdy, kogo interes prawny został naruszony decyzją. Skargę na decyzję wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, za pośrednictwem BFG, w terminie 7 dni od dnia wydania decyzji o resolution. Wysokość wpisu od skargi wynosi 200 zł. Skarżący może ubiegać się o zwolnienie od kosztów albo przyznanie prawa pomocy.

Autor: Maciej Rudke, dziennikarz Business Insider Polska