***

Klasycznym celem mówienia nieprawdy jest wprowadzenie słuchacza w błąd w celu manipulacji jego zachowaniem opartym na fałszywych przesłankach. Ta klasyczna definicja kłamstwa już nie obowiązuje. Prawdziwym celem systematycznego kłamstwa jest zniszczenie kategorii prawdy, oderwanie przekazu od weryfikacji, uwolnienie się z okowów rzeczywistości na rzecz świata, w którym kategorie poznawcze nie obowiązują. Przy pewnym natężeniu kłamstw granica pomiędzy rzeczywistością a fikcją ulega zatarciu. Nie ma jednej prawdy. Każdy ma swoją. Wyborcy tracą poczucie rzeczywistości. W świecie postprawdy, gdy propaganda zastępuje poznanie, można kreować dowolne fantasmagorie. Gdy nie ma weryfikacji, można powiedzieć dosłownie wszystko. Bezkarnie. Mateusz Morawiecki realizuje tę zasadę w praktyce.

Ilość ma znaczenie. Gdy mijanie się z prawdą jest wyjątkiem, opinia publiczna intensywnie na nie reaguje. Kłamstwo budzi oburzenie, rzuca się w oczy. Gdy staje się normą, nie powoduje gwałtownych reakcji. Z czasem nie wywołuje żadnych. W psychologii ten mechanizm nazywany jest habituacją na bodziec. Wielokrotnie powtarzana stymulacja nie wywołuje efektu. Ludzie się po prostu do niej przyzwyczajają. Oburzenie zanika. Upowszechnia się usprawiedliwienie oparte na generalizacji – politycy kłamią. Standardy ulegają erozji. Pierwsze kłamstwo wywołuje szok, setne – wzruszenie ramion, tysięczne przechodzi niezauważone.

Zobojętnieniu sprzyja zabieg, którego celem jest zastąpienie faktów opiniami. Morawiecki używa tego mechanizmu nagminnie: "Polakom żyje się lepiej", "Za naszych poprzedników też była wysoka inflacja". Premier notorycznie wygłasza opinie udające obiektywne prawdy. Opinie są nieweryfikowalnym wyrazem przekonań i ocen autora. Czy inflacja jest wysoka, czy niska – każdy może ocenić sam. Opinie odwołują się do emocji, nie rzeczywistości. Czy jest "dobrze", czy "źle", zależy od oczekiwań i przekonań słuchacza. Im mniej konkretów, tym lepiej. W świecie opinii nie istnieje uniwersalny punkt odniesienia. Każdy ma rację. Swoją.

Morawiecki mówi to, co słuchacze chcą usłyszeć: "Ja cieszę się, że coraz mniej obawiamy się tego wirusa, tej epidemii, i to jest dobre podejście, szanowni państwo. Bo on jest w odwrocie; już teraz nie trzeba się go bać" – mówił premier do ludzi zmęczonych lockdownem. Do rolników: "Drodzy rolnicy, cieszymy się ze wspaniałego polskiego eksportu, wielkich zakładów, ale sercem polskiego rolnictwa są polskie gospodarstwa rolne, małe, rodzinne gospodarstwa". I tak dalej. Morawiecki raz jest za Unią Europejską jako "polską racją stanu", raz przeciw. Jego celem nie jest przekonanie ludzi do własnych poglądów, lecz dostarczenie im języka opisu rzeczywistości zgodnego z ich opiniami. Ludzie mają silną potrzebę spójności. Są skłonni uwierzyć w to, co jest zgodne z ich przekonaniami. Odrzucają to, co budzi dyskomfort konfrontacji. Przekaz nie musi być prawdziwy. Musi spełniać oczekiwania słuchaczy.

By był skuteczny, powinien być spójny. Tę dbałość wyraźnie widać w mailach Dworczyka. Nie chodzi o to, by kłamstwo tysiąc razy powtarzane stało się prawdą, lecz o to, by kłamstwo docierało z różnych źródeł: od TVP począwszy, na internetowych trollach skończywszy. Dlatego "obdzwanianie" dziennikarzy jest kluczowe dla budowania wiarygodności premiera. Wszyscy muszą mówić tym samym głosem. Dbałość o "osłonę medialną" premiera robi wrażenie. Zdecydowanie więcej uwagi poświęca się na kształtowanie jego wizerunku niż na faktyczne dylematy sprawowania rządów. Cóż, w postprawdziwej rzeczywistości politycznej to reguła. Propaganda ma priorytet nad rzeczywistymi problemami rządzenia.

***

Ulubioną techniką manipulacji Morawieckiego jest składanie licznych obietnic. Morawiecki obiecuje ludziom to, co wydaje mu się w danej chwili chwytliwe, bez żadnej refleksji na temat wiarygodności własnych deklaracji. Krótko mówiąc – kłamie, składając obietnice w złej wierze. Zaczął z rozmachem od "Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju", szumnie nazwanego "planem Morawieckiego". Fundamentem wizji rozwoju kraju były w tym planie inwestycje. Ich poziom miał się zwiększyć z 20 proc. PKB do 25 proc. W tym samym czasie rząd realizował dokładnie przeciwną politykę wielkich transferów socjalnych, których celem było pobudzenie wzrostu gospodarczego przez stymulację popytu, czyli po ludzku mówiąc: zwiększenie doraźnej konsumpcji. W praktyce Morawiecki realizował politykę będącą dokładnym przeciwieństwem własnych deklaracji. Zadziałało. Media z uznaniem pisały o wielkich planach, ignorując szarą rzeczywistość, w której inwestycje zamiast rosnąć, spadały do dzisiejszych 16 proc.

Plan Morawieckiego był mitem założycielskim systemowego kłamstwa jako skutecznego narzędzia polityki. Co ważne, zadziałał równie skutecznie na wyborców i media, jak i na prezesa – jego najważniejszego adresata. Morawiecki dostał awans na premiera i od tej pory skutecznie czarował nie tylko opinię publiczną, ale przede wszystkim własnych kolegów partyjnych.

Po odkryciu efektu bezkarności przyszedł czas na kolejne. Okazało się, że intencje mogą zastąpić działania. Deklaracje sprzedają się lepiej niż dokonania. Wyborcy cieszą się z obietnic jak dzieci. Rozpoczął się prawdziwy festiwal przyrzeczeń: 3 miliony mieszkań (wybudowano 18 tys.), milion aut elektrycznych (nie wyprodukowano żadnego), 100 obwodnic (zbudowano 19), strzelnica w każdym powiecie (z 380 wybudowano 50), 22 mosty (powstał jeden) i ostatnio 1000 hal sportowych. To nierealne obietnice i premier doskonale zdawał sobie z tego sprawę. Po co zatem je z taką determinacją składał? Odpowiedź jest prosta – bo mógł.

Tam, gdzie granica pomiędzy prawdą a fałszem nie istnieje, nie liczą się fakty, lecz dobre chęci. Zwolennicy, do których te deklaracje są kierowane, nie oczekują ich realizacji. Obietnice wystarczą. Gdy nadrzędną potrzebą jest spójność poglądów w dychotomicznym, kakofonicznym, niestabilnym świecie, obietnica jest równie dobra jak fakt. Jeśli chcesz wierzyć, jeśli za wszelką cenę chcesz utrzymać spójność przekonań, jeśli obietnice spełniają te oczekiwania – uwierzysz. Nie będziesz rozliczał z efektów, bo nie chcesz dowiedzieć się, że to była blaga, że padłeś ofiarą manipulacji. Siła wyparcia jest potężna.

Jeszcze potężniejsza jest siła usprawiedliwienia. "Przecież chciał dobrze". "Może nie wszystko się udało". "Pomyślał o nas, o naszych potrzebach". I moje ulubione: "Inni nawet nie obiecywali". W nibylandii panują inne reguły. Logika nie ma tam zastosowania. To kraina wiary, nie dowodów. A w krainie wiary wszystko jest możliwe. Dlatego Morawiecki kłamie systemowo. W ten sposób uwalnia się od odpowiedzialności i cementuje elektorat. Gdy raz uwierzą, stają się zakładnikami własnych oczekiwań. Bardzo trudno rozstać się z marzeniami.

***

Z czasem Morawiecki przesunął granice kłamstwa jeszcze dalej. Stał się innowatorem kłamstwa na światową skalę. Przesunął zdawało się nieprzesuwalne granice. Dokonał odkrycia magicznej formuły "chcemy, aby". Po siedmiu latach zacierania granic pomiędzy prawdą a fałszem, pomiędzy rzeczywistością a ułudą, składania obietnic bez pokrycia okazało się, że intencje są "good enough". Wyznawcy kupią nawet tak wątpliwy towar. A w intencjach Mateusz Morawiecki nie zna granic dobrej woli: "Chcemy, żeby Polska była najlepszym miejscem do życia w Europie"; "Chcemy, żeby Polska była Polską równych szans"; "Chcemy, by cena węgla była taka jak przed gwałtowną podwyżką"; "Chcemy działać w interesie wszystkich polskich obywateli"; "Chcemy, by polscy rolnicy byli coraz silniejsi"; "Chcemy, by Polska była wśród krajów najlepiej leczących raka piersi". Dla każdego coś miłego. Generalnie – chcemy dobrze i chcemy dla wszystkich.

Chcemyabizm jest zwieńczeniem dzieła. Najwyższym stadium. Postprawda w stanie czystym. Już nie trzeba kłamać. Nie trzeba udawać, prezentując opinie jako fakty. Nie trzeba nawet składać nierealnych obietnic. Wystarczą dobre intencje. Wierni usłyszą je jako rzeczywistość. Gdy ta nie nadejdzie, pocieszą się, chroniąc spójność własnych przekonań, intencjami. "Chciał dobrze. Nie wyszło, bo Tusk, Niemcy, Rosja, koniunktura na świecie, Unia, wojna". Wymówka zawsze się znajdzie. Chcemyabizm jest majstersztykiem propagandy. Sprzedaje intencje jako rzeczywistość. Trik uniwersalny, prosty, nie do zweryfikowania. Prawdziwy raj wyśniony polityka. Nic nie trzeba robić, wszystko można obiecać. Zero odpowiedzialności, skoro dobre chęci ludowi wystarczą.

Do tej pory Morawieckiemu strategia nibylandii sprzyjała. Premier mocno trzymał się w partyjnym siodle, królował w rankingach społecznego zaufania. Dopóki wyborcy mają czym palić w piecach, a prezes nadal wierzy, że Unia da się oszukać i prędzej czy później pieniądze na kolejną kampanię wyborczą się znajdą.

Zła wiadomość dla premiera jest taka, że lud zaczyna budzić się z maligny, a prezes traci cierpliwość. Cóż, prędzej czy później rzeczywistość zawsze mówi: "sprawdzam".