Trwają naukowe spory co do tego, kiedy i do kogo Józef Stalin po raz pierwszy wypowiedział swoje słynne retoryczne pytanie o potęgę Kościoła rzymskokatolickiego: "ile dywizji ma papież?".
Być może po raz pierwszy zadał to lekceważące pytanie podczas spotkania w Moskwie w 1944 r. z brytyjskim wojennym przywódcą Winstonem Churchillem. Niektórzy historycy twierdzą jednak, że użył tego stwierdzenia, odrzucając prośbę francuskiego ministra spraw zagranicznych Pierre'a Lavala, który podczas wizyty w stolicy Rosji w 1935 r. zapytał komunistycznego dyktatora, czy mógłby zrobić coś dla poprawy życia rosyjskich katolików.
Tak czy inaczej, wojowniczy Stalin nie uważał wtedy Kościoła katolickiego za wroga – i dziś prezydent Rosji Władimir Putin najwyraźniej też nie musi się martwić, bo niewiele się zmieniło.
W swoich prasowych wypowiedziach dla jezuickiego czasopismu La Civiltà Cattolica i włoskiej gazety Corriere della Sera, Franciszek zastanawiał się także, czy słuszne jest, by zachodnie mocarstwa zbroiły Ukraińców.
"Nie wiem, czy słuszne jest zaopatrywanie ukraińskich wojsk", powiedział w wywiadzie dla Corriere della Sera, wyjaśniając, że stara się ocenić źródła konfliktu i powody, które popychają Putina do prowadzenia tak brutalnych działań wojennych. "Nie jestem w stanie powiedzieć, czy jego gniew został sprowokowany, ale podejrzewam, że być może ułatwiła go postawa Zachodu".
W rozmowie z La Civiltà Cattolica stwierdził: "Jestem po prostu przeciwny redukowaniu złożoności do rozróżnienia na dobrych i złych, bez zastanowienia się nad korzeniami i interesami, które są bardzo złożone."
I dodał, że wojna Rosji w Ukrainie "być może została w jakiś sposób albo sprowokowana, albo nie udało się jej zapobiec".
Zamierzona niejasność?
W tych wypowiedziach wiele niejasności rodzą słowa "być może" i "zapewne". Przerzucając odpowiedzialność za wojnę na barki Zachodu, jednocześnie chronią Franciszka przed oskarżeniami o obwinianie NATO o inwazję Rosji. Cynicy mogą twierdzić, że wywiady papieża są po prostu ćwiczeniami z filozoficznej kazuistyki, o którą przez wieki oskarżano jego zakon.
Być może tak jest, ale komentarze Franciszka zniechęciły i uraziły wielu Ukraińców – w tym katolików – którzy wraz z innymi wyznawcami swojej wiary debatują teraz nad przyczynami niejasnego podejścia papieża.
Te słowa wyraźnie kontrastują na przykład z otwartością prymasa Polski abp. Wojciecha Polaka, który na początku czerwca głośno zadeklarował, że Kościół w "wojnie Dawida z Goliatem" zawsze "stanie po stronie najsłabszych".
Dalsza część tekstu znajduje się pod wideo.
Różnią się też bardzo w tonie od ukraińskich duchownych, którzy nie szczędzą słów krytyki pod adresem Putina i ubolewają nad zniszczeniem 133 kościołów w Ukrainie od 24 lutego. "Dziś rano było piekło, bomba spadła na kurię", napisał ks. Gregorio Siemienkow po zbombardowaniu katolickiego domu diecezjalnego w Charkowie.
Niektórzy uważają, że dywagacje Franciszka są efektem z jego długotrwałych ekumenicznych zabiegów wobec Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej i jej przywódcy patriarchy Cyryla, który jest zdecydowanym sympatykiem Putina i głośnym teologicznym obrońcą inwazji.
Franciszek od dawna dąży do uzdrowienia stosunków z Rosyjską Cerkwią Prawosławną, kontynuując dzieło swojego poprzednika Benedykta XVI, który nawiązał relacje z Cyrylem. Podczas gdy Benedykt w swoich działaniach wykorzystał wspólny sprzeciw wobec zachodnich obyczajów seksualnych i małżeństw osób tej samej płci, Franciszek skupił się bardziej na ochronie chrześcijan na Bliskim Wschodzie.
Papież niechętnie rezygnuje z prób złagodzenia napięć między dwoma największymi wyznaniami chrześcijaństwa, które rozpadły się w wyniku Wielkiej Schizmy w 1054 r. Rozłam ten dotyczył w równym stopniu polityki, jak i niejasnych, ale istotnych różnic teologicznych, w tym identyfikowania przez Kościół Zachodni Syna, Jezusa Chrystusa, jako przynoszącego Ducha Świętego na równi z Bogiem.
A kiedy ktoś zmaga się z tak zwaną klauzulą Filioque (w katolickim Credo mówi się "wierzę w Ducha Świętego … który od Ojca i Syna pochodzi", podczas gdy u prawosławnych pochodzi on tylko od Ojca), być może lepiej jest zapomnieć o drobnych różnicach politycznych!
Inni jednak łączą podejście Franciszka z argentyńskim peronizmem, po którym "odziedziczył krytykę Zachodu w stylu Trzeciego Świata" i jest "bardziej skłonny zrozumieć antyamerykanizm Putina i Cyryla", jak twierdzi włoski socjolog Massimo Introvigne, założyciel Center for Studies on New Religions.
Cyryl niezadowolony
Słowa Franciszka nie były jednak dość zadowalające dla Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, która skarciła go w maju za użycie niewłaściwego tonu, gdy wezwał Cyryla, by nie zamieniał się w "ministranta" Kremla i zasugerował, że ani on, ani Cyryl nie powinni zachowywać się jak "duchowni Państwa".
Jednak oczywiście, obaj nimi są – a w przypadku papieża jest on władcą zarówno Państwa Watykańskiego, jak i Stolicy Apostolskiej, ponoszącym ostateczną odpowiedzialność doczesną za Kościół na całym świecie i jego 640 archidiecezji, 2 tys. 851 diecezji, 221 tys. parafii i prawie 4 tys. katedr.
Czy więc Franciszek nie robi po prostu tego, co instytucjonalnie robiło już wielu papieży – przedkłada interesy doczesne nad imperatywy duchowe i moralne oraz podważa autorytet moralny Kościoła?
Tak było, gdy Kościół podpisywał Pakty Laterańskie z Benito Mussolinim w 1929 r., a także w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, gdy prowadził "Ostpolitik" ze Związkiem Radzieckim, unikając publicznego potępienia prześladowań chrześcijan za żelazną kurtyną aż do papieża Jana Pawła II.
Nie tylko w przypadku Putina Franciszek wydaje się powściągliwy. Jego podejście do Chin również wywołało niepokój wewnątrz Kościoła, z oskarżeniami o uleganie Pekinowi poprzez przymykanie oczu na łamanie praw człowieka w Państwie Środka.
Może więc jednak nic z tego, co słyszymy od Papieża, nie jest aż tak zaskakujące.
Redakcja: Michał Broniatowski
Dziękujemy, że jesteś z nami. Zapisz się na newsletter Onetu, aby otrzymywać od nas najbardziej wartościowe treści.
5 tys.
