Rząd chce zbić termometr mierzący dług publiczny. Ostra reakcja ekonomistów

- mówił minister finansów.

Zaznaczył też, że dziś nikt się nie spodziewa, by dług publiczny był na poziomie 60 proc. PKB. Nawet MFW i Bank Światowy zaczęły dyskutować, że poziom 85 proc. jest równie dobry.

Wcześniej w jednym z wywiadów wiceminister finansów Piotr Patkowski uznał, że jeśli byłaby taka decyzja polityczna, to jego zdaniem warto zastanowić się nad zmianą konstytucyjnego 60-proc. limitu długu publicznego.

Maski opadły, ręce opadają

- Można powiedzieć: „maski opadły”. Ta wypowiedź pokazuje prawdziwe intencje Ministerstwa Finansów - komentuje były dyrektor departamentu polityki makroekonomicznej w resorcie Sławomir Dudek, dziś główny ekonomista Pracodawców RP.

- Niestety te intencje są takie, że opadają również ręce. Z punktu widzenia ekonomii instytucjonalnej reguły fiskalne to niezmiernie ważne instytucje, a nie sztuczne bariery. To jak najprawdziwsze i jedyne bariery chroniące finanse publiczne przed rozdrapaniem przez polityków. Gdyby nie te zabezpieczenia, budżet zostałby ogołocony, a następnie zadłużony po uszy byle tylko przypodobać się elektoratowi i wygrać wybory, rozdając wyborczą kiełbasę - dodaje.

Nie dziwi go jednak, że te „sztuczne bariery” politykom przeszkadzają, ale źle, że minister finansów mówi jak polityk. W ocenie Dudka, minister powinien strzec tych reguł. Finanse publiczne trzeba bowiem planować na dekady, na pokolenia. A nie patrzeć na nie z perspektywy wyborczego kalendarza.

- Retoryka Ministerstwa Finansów jest też wewnętrznie sprzeczna. Z jednej strony mówi, że ten limit był potrzebny w latach 90., bo wtedy potrzebowaliśmy wiarygodności. A teraz okazuje się, że jest to sztuczna bariera – przypomina ekonomista. - Czyżbyśmy nie potrzebowali wiarygodności? Agencja ratingowa Fitch już się przygląda naszemu deficytowi. Właśnie z powodu wiarygodności – dodaje Sławomir Dudek.

Limit do likwidacji czy podniesienia?

Ekonomista przypomina też, że sam minister wysyła sprzeczne komunikaty. Z jednej strony twierdzi on, że limit konstytucyjny powinien zostać, ale powinien być podwyższony, by za chwilę stwierdzić, że może w ogóle powinien być zniesiony. - To jest już kompletna aberracja. Zapis ma być, ma go nie być, jest OK, jest „sztuczną barierą”? Może by się minister na coś zdecydował – apeluje były dyrektor MF.

W jego ocenie to tak, jakby "szef drogówki powiedział, że ograniczenie prędkości w mieście do 50 km/h to sztuczna bariera, bo jego szwagier jeździ 100 km/h i nigdy nie spowodował wypadku". - Czy tak powinni się zachowywać funkcjonariusze publiczni? – pyta retorycznie.

Zdewastowana reguła

Także Janusz Jankowiak, główny ekonomista Polskiej Rady Biznesu zaznacza, że minister finansów jest konstytucyjnie zobowiązany do dbania o stabilność finansów publicznych.

- Tadeusz Kościński wywiązuje się ze swojej misji w dość specyficzny sposób. Stabilizacyjna Reguła Wydatkowa, na którą się powołuje, została przy współudziale jego ministerstwa zdewastowana i niczego już nie gwarantuje – mówi ekonomista. - Z pewnością nie zapewnia powrotu na ścieżkę konsolidacji fiskalnej. Przypomnę, że w pierwszym kroku po zawieszeniu SRW zaakceptowana została ścieżka powolnego powrotu do obowiązywania reguły już od przyszłego roku, co miało zapewnić - w ocenie rządu - pełny powrót do jej funkcjonowania od roku 2022, a w mojej ocenie najwcześniej od roku 2023. Ale to już nieaktualne – dodaje.

Janusz Jankowiak podkreśla też, że do rządowej nowelizacji ustawy „o delegowaniu pracowników w ramach świadczenia usług” wrzucono, dobrze już znaną metodą, art. 12, który wyjmuje spod działania SRW przyszłoroczną część rządowych wydatków materiałowych i całość inwestycji finansowanych przez BGK. W uzasadnieniu tej wrzutki napisano zaś, że na skutek COVID-19 „odbudowa gospodarki wymaga czasowego wyłączenia ze stabilizującej reguły wydatkowej środków planowanych na inwestycje publiczne”.

Winna pandemia czy politycy?

- Jak wiadomo, wszystko teraz można zapisać na konto pandemii. Także pełną dewastację reguły. Ona już nigdy nie wróci do ustawy o finansach publicznych w postaci, która dobrze służyła poprawie równowagi sektora przez kilka ostatnich lat – uważa Janusz Jankowiak. - W roku 2023, kiedy SRW powinna ponoć zacząć działać, będą kolejne wybory. Kto zdecyduje się wtedy na konsolidację fiskalną – dodaje.

Zaznacza, że do pełnego demontażu hamulców przeciwdziałających destabilizacji finansów publicznych pozostał już tylko konstytucyjny limit długu, liczony według metodologii polskiej PDP, co oznacza 12 proc. PKB różnicy między polskim i unijnym sposobem liczenia wysokości długu. I do demontażu tego ostatniej reduty spieszy teraz z aktywną pomocą minister finansów.

- Polska to jednak dziwny kraj coraz dziwniejszych państwowych urzędników - komentuje Janusz Jankowiak.

Także ekonomista Marcin Mrowiec bardzo sceptycznie odnosi się do słów ministra i podkreśla, że podawanie przez ministra finansów w wątpliwość tego, czy powinien obowiązywać jeden z zapisów konstytucji - w tym konkretnym przypadku limit długu - wydaje się podejściem dość ekstrawaganckim.

- Przypomnijmy, że limit długu w naszej konstytucji znalazł się nieprzypadkowo, ale w wyniku bolesnych doświadczeń późnych lat 80. i początku lat 90., kiedy to "brak sztywnych reguł" doprowadził do potężnej inflacji, która zmiotła oszczędności ówczesnego pokolenia – wyjaśnia ekonomista.

- Wpisano wtedy do konstytucji maksymalny limit zadłużenia oraz zakaz finansowania deficytu państwa przez Narodowy Bank Polski - ten ostatni po to, aby minister finansów musiał liczyć się z rynkowym poziomem oprocentowania długu, który emituje – dodaje.

Tymczasem w czasie lockdownu okazało się, że zakaz finansowania deficytu rządowego przez NBP nie jest aż tak szczelny, jak się wcześniej wydawało - i NBP dokonywał zakupów obligacji gwarantowanych przez Skarb Państwa. - Pękła jedna bariera. Teraz minister finansów włącza się w krąg tych, którzy postulują zniesienie limitu długu – komentuje ekonomista. - Jeśli i ta bariera zostanie zniesiona, to pozostanie tylko bariera reguły wydatkowej, która zapewne będzie interpretowana w zależności od możliwości i potrzeb - zaś na pewno będzie znacznie słabsza niż limit konstytucyjny – dodaje.

Mrowiec ostrzega też, że zapisy konstytucyjne miały uchronić nas przed powtórką inflacyjnych doświadczeń sprzed 30 lat. Jeśli teraz rozmontujemy bariery przed tym nas chroniące, konsekwencje będą podobne - choć mogą być odsunięte w czasie. - Ludzie, którzy nie uczą się z historii, skazani są na jej powtórne przeżycie – dodaje.

Reguła trzyma w ryzach finanse i polityków

Również były wiceminister finansów Ludwik Kotecki przypomina, że wszędzie tam, gdzie nie było silnych reguł i instytucji, wcześniej czy później dochodziło do kłopotów budżetowych, cięcia wydatków i podnoszenia podatków. - To właśnie istnieniu reguły długu i reguły wydatkowej zawdzięczamy relatywnie niski dług publiczny w latach poprzednich – przekonuje.

- Ten rok niestety przyniesie jego gwałtowny wzrost. Jednak zamiast "zbijania termometru" mierzącego i ograniczającego dług publiczny, rząd powinien jak najszybciej przedstawić plan naprawy finansów publicznych po pandemii. Mówienie o ograniczającej roli reguły wydatkowej przez ministra, który okazał się mistrzem w jej omijaniu, musi być traktowane co najmniej jako mało wiarygodne - dodaje.

Jedynie Marek Rozkrut, partner EY, w pewnej mierze zgadza się z ministrem finansów. W jego ocenie dyskusja o zmianach w ramach fiskalnych, w tym o limicie długu, jest potrzebna.

- Zmiany te nie powinny jednak sprowadzać się do korekt wprowadzanych ad hoc - w reakcji na bieżące potrzeby - w odniesieniu do wybranych tylko elementów - np. limitu długu, ale powinny mieć charakter kompleksowy i powinny być wypracowane w drodze otwartej debaty – uważa ekonomista. - Dyskusja powinna obejmować w szczególności takie zagadnienia, jak odejście od ułomnej definicji sektora finansów publicznych według metodyki krajowej, uszczelnienie stabilizującej reguły wydatkowej, zdefiniowanie klauzul wyjścia pozwalających na zwiększenie wydatków w sytuacjach nadzwyczajnych - nawet gdyby miało to prowadzić do tymczasowego przekroczenia limitów zadłużenia czy zasadność stosowania tzw. złotych reguł - odnoszących się do wybranych kategorii wydatków inwestycyjnych – dodaje.

W jego ocenie ważnym zagadnieniem powinna być także spójność polskich ram fiskalnych z zasadami obowiązującymi w UE. - Limity zadłużenia mogłyby zostać zniesione albo inaczej zdefiniowane, o ile w ich miejsce wprowadzone byłyby inne reguły, które stanowiłyby ważną kotwicę dla stabilności finansów publicznych w Polsce - przekonuje Rozkrut.

Konkludując, Marcin Mrowiec podkreśla, że ciągłe naginanie reguł i powiększanie sumy długu to proszenie się o kłopoty w przyszłości. Przypomnijmy, że w tym roku dług sektora finansów publicznych – który na koniec II kw. 2020 r. wyniósł 1 bln 262 mld zł - wzrośnie o ok. 270 mld zł, a w przyszłym o kolejne ok. 140 mld, czyli w sumie ponad 400 mld w dwa lata.

WARTO WIEDZIEĆ: