29-letni Adam z Olkusza zajmuje jeden z trzech pokoi w mieszkaniu rodziców. Pracuje w elektrowni za najniższą krajową pensję. Nie stać go na wynajem czegoś tylko dla siebie, a nie ma dla niego większej różnicy, czy dzieli przestrzeń z rodzicami, czy ze znajomymi. Zwłaszcza że z rodzicami się dogaduje, nie wchodzą sobie w drogę, a on miesięcznie dokłada ok. 500 zł do domowego budżetu. Ale chciałby się wyprowadzić, bo, jak mówi, będąc w jego wieku trudno wskazać plusy życia z mamą i tatą. Gdybym był z kimś w związku, pojawiłaby się motywacja, żeby razem coś wynająć - mówi. Ale sam też ma już plan na wyprowadzkę: weźmie kredyt na mieszkanie. Zbieram pieniądze na wkład własny. Podejrzewam, że zajmie mi to jeszcze kilka lat - mówi.
27-letnia Ola z Warszawy mogłaby wynająć mieszkanie tylko dla siebie, ale boi się finansowego obciążenia. To, co zarobię, wydaję na przyjemności - samochód, wakacje, konie, które są moją pasją. Żeby żyć na swoim, musiałabym mocno zacisnąć pasa, z wielu rzeczy zrezygnować. Nie chcę tego robić - mówi. Mieszka z rodzicami w małym domu. Jak wyznaje, nie najlepiej się z nimi dogaduje. Często się kłócimy. Nie zapraszam nikogo do siebie, bo nie czuję się w domu swobodnie, nie mam prywatności. Rodzice jakiś czas temu kazali mi dopłacać do mieszkania - 500 zł miesięcznie. Pewnie chcą mnie wykurzyć... Są chwile, kiedy jestem już bliska podjęcia decyzji o wyprowadzce, wstyd mi, że jeszcze się nie usamodzielniłam. Brakuje mi poczucia niezależności, decyzyjności, a czasem po prostu spokoju w domu. To będzie jednak wymagało poświęcenia. Najłatwiej byłoby mi zamieszkać z partnerem, ale w tej chwili z nikim się nie spotykam - opowiada.
Niedorośli
Z danych Eurostatu wynika, że przez ostatnich kilkanaście lat przybyło Polaków w wieku 25-34 lat, którzy mieszkają ze swoimi rodzicami. W 2005 roku stanowili 36,4 proc. w swojej grupie wiekowej, w następnych latach ich udział stopniowo wzrastał, w 2011 roku osiągając 44,5 proc. Od tamtej pory utrzymuje się mniej więcej na podobnym poziomie. W 2017 roku było to 44,7 proc., w 2018 r. nieco mniej - ponad 43 proc.
Jak mówi socjolożka Paula Pustułka, jednym z głównych powodów, dla którego młodzi Polacy mieszkają z rodzicami, jest ten ekonomiczny. Wielu nie stać na samodzielne wynajmowanie mieszkania, płace wciąż są dość niskie, a koszty życia wysokie, zwłaszcza w dużych miastach. W Polsce mamy też duży kryzys mieszkaniowy - mieszkania są bardzo drogie, w największych miastach ich ceny rosną o kilkanaście procent w skali roku. Budownictwo socjalne i komunalne kuleje - wylicza Pustułka. Podkreśla jednak, że nie tylko o pieniądze tu chodzi. Jest wiele innych powodów, przede wszystkim społecznych, dla których zjawisko gniazdowania jest u nas tak widoczne. Między innymi ma na to wpływ wydłużający się czas poszukiwania odpowiedniego partnera życiowego - przekonuje.
Według danych GUS z roku na rok Polacy coraz później zawierają małżeństwa - dziś średnia wieku zawarcia małżeństwa wynosi ok. 29-30 lat, podczas gdy w 1990 roku nie przekraczała 25 lat. Polacy później decydują się również na dzieci. Jest więcej osób, które otwarcie mówią, że dzieci nie chcą mieć wcale. Osoby młode dłużej pozostają samotne lub w fazie randkowania. Z praktycznego punktu widzenia nie opłaca im się w takiej sytuacji opuszczać domu i zarządzać własnym gospodarstwem, tym bardziej że wiąże się to z wieloma wyrzeczeniami, do których młodzi nie są skorzy. A są o wiele bardziej hedonistycznym pokoleniem niż poprzednie, ważny jest dla nich czas wolny, samorozwój, chcą podróżować, dłużej studiują, wolą wydać zarobione pieniądze na siebie, niż obciążać się kredytem albo płacić za wynajem - opowiada.
Jak dodaje, jeszcze pokolenie temu norma społeczna nakazywała, aby po okresie nauki od razu podjąć pracę, wyprowadzić się z domu, a najlepiej jeszcze szybko wziąć ślub. Nie było tak szerokiego dostępu do edukacji wyższej, więc młodzi o wiele szybciej, już w wieku 19-20 lat, wkraczali na rynek pracy, zakładali rodziny. Ale czasy się zmieniły. To, jak dziś młodzi układają sobie życie lub jak im się życie nierzadko układa, nie ma często z normą wiele wspólnego. Są o wiele bardziej wykształceni i mobilni niż wcześniejsze pokolenia, nie chcą przywiązywać się do jednego miejsca, zaciągać wieloletnich zobowiązań. Nie wszyscy chcą pracować na etacie, część wybiera pracę czasową lub jako wolny strzelec. Rzadziej też pozostają długo na tym samym stanowisku lub nawet w tym samym zawodzie - mówi Pustułka.
Konrad Piotrowski, psycholog z Uniwersytetu SWPS przekonuje, że w przypadku młodych żyjących w krajach rozwiniętych należy mówić nawet o dodatkowej fazie ich rozwoju. W klasycznych teoriach rozwoju człowieka mowa wyłącznie o okresie dorastania, który trwa mniej więcej do 20. roku życia, po czym następuje okres wczesnej dorosłości. Te teorie nie przystają jednak do realiów życia współczesnych młodych, którzy dziś często dopiero po 20. roku życia wchodzą w okres poszukiwania własnej drogi i definiowania się jako osoby dorosłej - mówi.
Amerykański psycholog Jeffrey Arnett na potrzeby opisania tego, jak dziś przebiega rozwój młodych ludzi, sformułował kilkanaście lat temu pojęcie "wyłaniającej się dorosłości". Wiąże się z nią między innymi zjawisko przedłużającego się wkraczania w dorosłość. Jak jednak podkreśla Konrad Piotrowski, nie zawsze młodzi odsuwają ten moment wkroczenia w dorosłość świadomie i z własnej woli. Z jednej strony mają dziś studiować, rozwijać się, kształtować swoją podmiotowość, z drugiej - szybko się usamodzielniać. Brak im jednak do tego odpowiednich warunków, bo żyją w niestabilnym, szybko zmieniającym się świecie, często zmuszeni są do pracy na śmieciówkach, do płacenia za wynajem tyle, ile wynosi ich miesięczne wynagrodzenie lub kupowania mieszkania, którego cena przekracza ich możliwości kredytowe. Mają więc dwie opcje: albo decydują się na samodzielne życie i "walczą o byt" - liczą każdy grosz, kupują mieszkania w lokalizacjach, które im nie odpowiadają, ale na inne ich nie stać, żyją w stresie, że jak stracą pracę, to nie będą w stanie utrzymać rodziny i spłacać kredytu, albo zostają z rodzicami - tłumaczy.
Konsekwencją tych zmian jest również pojawienie się gniazdowników typu jo-jo, czyli osób, które wyniosły się z domu rodzinnego, ale z różnych powodów do niego wróciły - bo się rozwiodły i nie stać ich na wynajęcie lub kupno własnego lokum albo podjęły decyzję o zmianie branży zawodowej, co wiązało się z zainwestowaniem w dodatkowe studia lub kursy.
Wstyd
Pustułka uważa, że akceptacja społeczna dla różnych wzorów życia jest dziś o wiele większa niż w poprzednich pokoleniach i nikogo specjalnie nie dziwi, że młoda osoba po studiach wciąż mieszka z rodzicami. Ale większość moich rozmówców będących w tej sytuacji odczuwa spory dyskomfort. Część nie zdecydowała się na rozmowę ze mną, bo to dla nich "trudny temat".
31-letnia Paulina z Koszalina, która razem z sześcioletnią córką wróciła do mieszkania rodziców po rozstaniu z kolejnym partnerem, wyznaje, że to dla niej uwłaczające, że nie stać jej na własny kąt, choć ma pracę. Z poprzednich związków zostały mi do spłacenia dwa kredyty, z moją pensją nie jestem w stanie wynająć mieszkania dla siebie i córki. Powrót do rodziców był bardzo trudny. Czułam, że zaliczyłam kolejną porażkę. Bardzo chciałam mieć własną rodzinę i znów się nie udało - mówi. Od siedmiu miesięcy Paulina żyje z rodzicami i dzieckiem w trzypokojowym mieszkaniu, na 47 m kw. Ona zajmuje jeden pokój, rodzice drugi, w trzecim mieszka jej córka.
Paulina jest rodzicom bardzo wdzięczna za wsparcie i pomoc w trudnym życiowym momencie. Oprócz tego, że u nich mieszkam, pomagają mi finansowo - tata ponosi koszty naprawy samochodu, gdy są większe, mama kupi czasem córce ubrania - mówi. Ale przyznaje też, że życie z rodzicami bywa trudne. Są przekonani, że skoro z nimi mieszkam, to mają prawo mnie kontrolować - interesują się, gdzie wychodzę, z kim się spotykam. Biorąc pod uwagę moje doświadczenia - moi partnerzy byli alkoholikami - to im się nie dziwię. Z drugiej strony jestem dorosła i muszę sama wyciągać wnioski z popełnianych błędów. Mama też często wtrąca się w to, jak wychowuję córkę - opowiada.
Paula Pustułka podkreśla, że jest coraz więcej samotnych, wykształconych kobiet w miastach oraz samotnych mężczyzn w małych ośrodkach wiejskich. Polacy długo są singlami lub nawiązują krótkoterminowe relacje, niektórzy przez wiele lat nie mogą znaleźć stałego partnera, inni akceptują to, że będą sami do końca życia. I choć coraz więcej osób się rozwodzi, jest coraz więcej singli, żyjemy w rodzinach patchworkowych, nie oznacza to od razu, że taki model jest szeroko akceptowany. Polacy wciąż mają wysokie aspiracje rodzinne. Często więc ci, którzy pozostali z rodzicami, po prostu nie znaleźli sobie partnera - tłumaczy Pustułka.
Coś nie tak
28-letniego Michała zaczęło uwierać, że wciąż mieszka z rodzicami, gdy zdał sobie sprawę, że traci przez to w oczach kobiet. Podczas randki kilka dziewczyn dało mi do zrozumienia, że coś najwyraźniej jest ze mną nie tak, skoro jeszcze nie wyprowadziłem się z domu - opowiada. Michał chciałby się z kimś spotykać, ale jego sytuacja jest trudna. Żyję na wsi, 70 km od Wrocławia. Razem z rodzicami prowadzę biznes jubilerski, który prawdopodobnie kiedyś przejmę. We wsi mieszka może 150 osób, znam wszystkich. To byłby cud, jakby pojawił się tu ktoś nowy - opowiada. Michał umawia się więc przez Internet. Jestem w kilku grupach dla singli, ale mam wrażenie, że nie ma tam wielu wartościowych osób. Mógłbym korzystać z Tindera, ale rzadko ktoś ustawia dystans 70 km - tłumaczy. Żeby się z kimś spotkać, Michał musi dostać się do większego miasta, wiąże się to z długimi podróżami. Raz byłem na spotkaniu 300 km od domu - wspomina.
W przypadku Michała jest jeszcze jeden problem - nie wyobraża sobie życia w mieście. Podczas studiów chwilę mieszkałem we Wrocławiu. Bardzo mi się nie podobało. Ciasno, za jedną ścianą "Trudne sprawy", za drugą "Anna Maria Wesołowska". Ciągły hałas, problemy z parkowaniem, czekanie na zielone światło, żeby przejść na drugą stronę, ludzie jak zombie zapatrzeni w telefony. Moja przyszła żona musiałaby więc podzielać moje zamiłowanie do życia na wsi, inaczej się nie dogadamy - wyznaje.
W Polsce kobiety usamodzielniają się średnio o dwa lata szybciej niż mężczyźni. Przyczyn należy upatrywać w tym, że wcześniej niż mężczyźni wchodzą one w poważne związki - średnio o dwa lata szybciej biorą śluby. "Idealny związek" - w sensie postrzegania społecznego - to również taki, w którym kobieta jest o blisko dwa lata młodsza od swojego partnera, co również predysponuje ją do wyprowadzki z domu i zakładania gospodarstwa domowego nieco wcześniej - mówi Pustułka. Więcej jest również w Polsce kobiet z wyższym wykształceniem. Często to właśnie rozpoczęcie edukacji na uniwersytecie oznacza "wyjście z domu" i przeprowadzkę do ośrodka akademickiego. Wejście na ścieżkę wielkomiejskiej edukacji i później kariery zawodowej często wiąże się z permanentnym opuszczeniem przez kobietę wsi czy małego miasta, z którego pochodzi - dodaje socjolożka. Jest jeszcze trzeci powód - trudne relacje młodych kobiet z matkami czy szerzej z rodzicami. Usamodzielnienie stać się może skuteczną ucieczką przed rodzicielską kontrolą społeczną - tłumaczy socjolożka.
Kultura
Badacze podkreślają, że analizując zjawisko gniazdowania nie można pominąć również czynnika kulturowego. Według danych Eurostatu przeciętny Polak wyprowadza się z domu w wieku 27 lat i 7 miesięcy. Przeciętny Europejczyk robi to dwa lata wcześniej. Rekordzistami pod względem szybkiego usamodzielniania się są Szwedzi, którzy opuszczają dom rodzinny średnio już w wieku 18,5 roku. Z kolei o ok. trzy lata dłużej od nas gniazdują Włosi, o dwa lata dłużej - Grecy i Hiszpanie. Francuzi i Niemcy wyfruwają z domu w wieku około 23-24 lat. O kilka miesięcy później Brytyjczycy.
- O ile na południu Europy długie gniazdowanie jest czymś normalnym i nikt się z tym źle nie czuje, o tyle już w Belgii, Holandii czy w Skandynawii, gdzie więzi rodzinne nie są tak silne, na 27-letniego gniazdownika wielu może patrzeć jak na dziwaka - mówi psycholog Konrad Piotrowski. A Paula Pustułka tłumaczy, że w Polsce w dalszym ciągu solidarność międzypokoleniowa jest silna i dlatego też dorosłe dzieci mieszkające z rodzicami nikogo specjalnie nie dziwią. Polacy są narodem bardzo rodzinnym. Rodzice opiekują się swoimi dziećmi nawet gdy te osiągają już dorosłość, a dzieci opiekują się rodzicami na starość. Odsetek osób, które oddają rodziców do domów opieki, jest w naszym kraju znikomy.
Młodzi Polacy, jak i inne narody wschodnioeuropejskie, stoją jednak w rozkroku - mentalnie są podobni do swoich północno-zachodnich, a nie południowoeuropejskich rówieśników i chcą się szybko usamodzielnić. Jednak warunki, w jakich żyją, nie pozwalają im na to. Jestem pewien, że gdyby młodych Polaków było stać na samodzielność, o wiele szybciej wyprowadzaliby się z domu - mówi Piotrowski. Chce jednocześnie młodych uspokoić. Sam fakt mieszkania z rodzicami nie wpływa negatywnie na psychikę człowieka. Problem zaczyna pojawiać się wtedy, gdy przestaje być to sytuacja pożądana, a zaczyna generować dużo negatywnych emocji, frustruj e - mówi Piotrowski.
- Jeśli młodzi mają dobre relacje z rodzicami, dlaczego nie mieliby korzystać z ich wsparcia i mieszkać pod ich dachem? - dopytuje Pustułka. - Nawet jeżeli ktoś decyduje się na życie w domu z mamą, tatą czy jednym z rodziców, bo na przykład jest z nim blisko, nie ma w tym nic złego. Pamiętajmy jednak, że relacje rodzinne są bardzo skomplikowane. Rodzice mogą na przykład nieświadomie opóźniać proces usamodzielniania się dziecka - chociażby podcinając mu skrzydła, mówiąc, że sobie nie poradzi. To są jednak przypadki, nad którymi należałoby się pochylić indywidualnie.
Ewa Jankowska. Dziennikarka i redaktorka, absolwentka Polskiej Szkoły Reportażu. Zaczynała w Wirtualnej Polsce w dziale Kultura, publikowała wywiady w serwisie Ksiazki.wp.pl. Pracowała również serwisie Nasze Miasto i Metrowarszawa.pl, gdzie z czasem awansowała na redaktor naczelną.
