Program, nazywany powszechnie "Planem Balcerowicza" powstał pod kierunkiem liberalnego amerykańskiego ekonomisty, Jeffrey'a Sachsa. Ten młody wówczas akademik (miał zaledwie 35 lat) zasłynął cztery lata wcześniej zatrzymaniem boliwijskiej hiperinflacji. Światowy rozgłos jaki osiągnął sprawił, że w 1989 r. otrzymał z polskiej ambasady w Waszyngtonie propozycję naszkicowania kierunku reform gospodarczych, jakie powinien przeprowadzić nad Wisłą rząd Tadeusza Mazowieckiego.
Na podstawie jego wytycznych sformowany we wrześniu zespół ekspertów, do którego minister finansów Leszek Balcerowicz zaprosił m.in. Stanisława Gomułkę, Stefana Kawalca i Wojciecha Misiąga przygotował pakiet regulacji, które 6 października zostały w zarysie przedstawione na konferencji transmitowanej przez państwowe media. Zdecydowano się na ten krok i edukowanie obywateli, ponieważ już wtedy spodziewano się wysokich kosztów społecznych.
Na przełomie lat 89/90 sytuacja gospodarcza Polski była tragiczna. Panowała rozpędzająca się od kilku miesięcy hiperinflacja, która w ujęciu rocznym wyniosła +639,6%, zadłużenie zagraniczne wynosiło 42,3 mld USD (64,8% PKB według GUS), sklepy świeciły pustkami, a czarny rynek pełen towarów pierwszej potrzeby powoli przestawał akceptować krajową walutę, w dewizach upatrując stabilności. Polsce groziła totalna zapaść gospodarcza, która mogła nastąpić w pierwszych miesiącach a nawet tygodniach nowego roku.
Sejm, nazywany kontraktowym, przyjął 27 i 28 grudnia pakiet dziesięciu ustaw podpisanych w Sylwestra przez prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. Poniżej spis zakresu regulacji każdej z nich (za Wikipedią):
1. Usuwała gwarancję istnienia wszystkich przedsiębiorstw państwowych niezależnie od ich wyników finansowych i efektywności produkcji, umożliwiała przeprowadzenie postępowania upadłościowego wobec przedsiębiorstw nierentownych.
2. Zakazywała finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny, uniemożliwiała nieograniczoną emisję pieniędzy bez pokrycia.
3. Znosiła preferencje kredytowe przedsiębiorstw państwowych wiążąc stopę oprocentowania ze stopą inflacji, zmieniała warunki zawartych wcześniej umów kredytowych o stałym oprocentowaniu.
4. Wykorzystywała wprowadzony już pięć lat wcześniej popiwek jako drastyczne narzędzie ograniczania wzrostu nominalnych płac w przedsiębiorstwach w stosunku do rzeczywistego wzrostu cen.
5. Ujednolicała zasady płacenia podatków we wszystkich sektorach gospodarczych. Wprowadzała jednolity, 40-procentowy podatek we wszystkich sektorach gospodarki oraz podnosiła niektóre stawki podatkowe, uwzględniając inflację.
6. Nakładała na zagraniczne przedsiębiorstwa zobowiązanie do odsprzedania państwu dewiz po ustalonym przez bank centralny kursie, zwalniała przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym z płacenia popiwku, zapowiadała możliwość transferu zysków za granicę.
7. Wprowadzała wymienialność wewnętrzną złotego, likwidowała państwowy monopol w handlu zagranicznym i zobowiązywała przedsiębiorstwa do odsprzedawania zarobionych dewiz państwu. Zlikwidowano sprzedaż w tzw. eksporcie wewnętrznym (w sklepach Peweksu i Baltony).
8. Ujednolicała zasady clenia importowanych towarów dla wszystkich podmiotów gospodarczych.
9. Zmieniała reguły funkcjonowania biur pośrednictwa pracy oraz unieważniła ustawę o osobach uchylających się od obowiązku pracy. Formalnie sankcjonowała istnienie bezrobocia.
10. zapewniała ochronę zwalnianych z pracy (zwłaszcza w przypadku zwolnień grupowych), gwarantowała odprawę finansową i wprowadzała okresowe zasiłki dla bezrobotnych.
Rok 1990 przyniósł faktycznie poprawę sytuacji gospodarczej w sferze fiskalnej (wystąpiła nawet nadwyżka budżetowa), ale jednocześnie stał się początkiem serii upadków i bankructw. Leszka Balcerowicza zaczęto obwiniać o wysoką stopę bezrobocia (obrońcy profesora twierdzą, że była to stopa faktyczna, ale ukryta), degradację cywilizacyjną terenów dawnych PGRów oraz w konsekwencji wszystkie krzywdy, jakie wynikać mogą z konsekwencji społecznych obniżenia stopy życiowej dużej grupy Polaków.
Z biegiem lat Plan Balcerowicza stał się dla wielu synonimem modelu gospodarczego współczesnej Polski i poparcie dla niego zależne jest on cyklu koniunktury.