Piotr Wielki uważany jest za największego reformatora w historii Rosji. Niewątpliwie zmiany, które wprowadzał, były bardzo głębokie i dotykały nie tylko sfery publicznej, ale i życia prywatnego mieszkańców jego imperium. Wśród środków przymuszenia do respektowania reform zastosował również sankcje podatkowe.
Młody car otrzymał bardzo staranne wykształcenie, znał m.in. języki niderlandzki i niemiecki oraz szeroką wiedzę w zakresie matematyki i techniki. Był również pierwszym władcą Rosji, który w trakcie panowania podróżował za granicę. Co więcej, uczynił to w celu edukacyjnym.
W 1697 r., w osiem lat po rozpoczęciu samodzielnych rządów, ruszył na zachód Europy. Ponoć podróżował incognito, pod przybranym imieniem i nazwiskiem Piotra Michajłowa. Dwory panujące kontynentu zdawały sobie jednak sprawę z wyprawy cara, bowiem był on dopuszczony do spotkań z władcami. Umożliwili mu oni również zapoznanie się z najnowszymi osiągnięciami technicznymi oraz osobiste rozmowy z filozofami i naukowcami.
Wielkie Poselstwo cara podróżującego po Europie stało się na przełomie lat 1697/1698 głównym tematem towarzyskim. Pisali o nim poeci, opisywali pamiętnikarze. Do dziś w wielu miastach oglądać można budynki, w których zatrzymywał się władca, m.in. skromny drewniany dom, w którym mieszkał, pracując jako cieśla w holenderskiej stoczni.
Po powrocie do Rosji car rozpoczął wielkie reformy wojskowości, administracji, Cerkwi oraz zmiany obyczajowe. Wprowadził powszechny pobór wojskowy (co ciekawe, zwolnieni byli z niego przedstawiciele cechów rzemiosła i powołani do służby cywilnej) i utworzył pierwszą flotę, co stało się kołem zamachowym przemysłu stoczniowego. Stworzył Senat Rządzący - kolegialny, powoływany organ władzy wykonawczej.
Car eksperymentował również z podziałem administracyjnym swego ogromnego państwa. Wprowadzał reformy, z których jednak miał odwagę się wycofywać, np. zrezygnował z początkowych koncepcji przyznania większej władzy samorządom miejskim wobec braku zainteresowania taką z ich strony.
W 1700 r. po śmierci patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Adriana car nie pozwolił na wybór jego następcy, a jedynie wyznaczył metropolitę riazańskiego Stefana na tymczasowego zarządcę Patriarchatu. W 1721 r. wprowadził "Duchowny Regulamin", w myśl którego zarządzanie Cerkwią przypadło Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu składającego się z kolegium biskupów i przedstawiciela władzy. W ten sposób Piotr nie powiększając formalnie swoich uprawnień uzyskał moc nadzoru nad działaniami Cerkwi.
Inwestycje Piotra Wielkiego pociągały za sobą znaczne koszty, dlatego dla bilansowania budżetu car sięgnął m.in. do własności monasterów. Czynił to odważnie, przejmując w ten sposób wiele majątków oraz łącząc klasztory, których mnichów uważał za leniwych. To jednak nie wystarczyło, dlatego w 1718 r. wprowadził nowy podatek zastępujący wcześniejsze - podatek pogłówny wynoszący 70-80 kopiejek od chłopa pańszczyźnianego oraz 1 rubel 20 kopiejek od chłopa państwowego lub mieszczanina. Sprawna egzekucja daniny wymagała prowadzenia statystyki ludności, dlatego w latach 1718-22 przeprowadzono w Rosji spis ludności.
Tabela rang wydana przez Piotra w 1722 r. określała kolejne stopnie służby cywilnej, wojskowej i dworskiej w państwie rosyjskim. Była to jedna z najważniejszych reform istotnie wpływająca również na społeczeństwo państwa. Według jej założeń dwie najważniejsze (dworską ze względu na wąski krąg zainteresowanych, pominiemy) ścieżki rozwoju zawodowego podzielono na 14 stopni, które kolejno osiągać mieli urzędnicy i oficerowie. Otrzymanie wysokiej rangi dawało prawo zdobycia szlachectwa (wpierw osobistego, przy wyższych rangach - dziedzicznego), awans powyżej 5. szczebla umożliwiał też dostęp do cara (audiencji udzielano tylko od 4. stopnia). Tabela była wielokrotnie nowelizowana, jednak przetrwała aż do upadku caratu w 1917 r.
Jednymi z najciekawszych reform wprowadzonych przez Piotra były te w zakresie oświaty i obyczajów. Starał się wprowadzić wiele zwyczajów zachodnioeuropejskich, dokonując w nich jednak pewnej selekcji, a nawet dostosowując do realiów rosyjskich. Bojarom nakazał zgolenie bród i noszenie się w krótkich szatach zamiast długich płaszczach. Opornych obciążył specjalnym podatkiem, choć zdarzały się i przypadki przymusowego obcinania zarostu. Dokonał reformy alfabetu, nie wprowadził jednak liter łacińskich, lecz nowe - grażdankę, która zastąpiła dawną cerkiewnosłowiańską cyrylicę. Zlikwidował dawny kalendarz (liczący lata 'od stworzenia świata') i zarządził stosowanie kalendarza juliańskiego obowiązującego w krajach protestanckich Europy (państwa katolickie używały zreformowanego kalendarza gregoriańskiego).
Wielką ideą Piotra było upowszechnienie edukacji. Starał się utworzyć sieć szkół oraz Akademię Nauk, czego jednak nie zdążył zrealizować. Miał zamiar promować w życiu publicznym ludzi zdolnych a nie jedynie szlachetnie urodzonych. Okazało się jednak, że walka szlachty o zachowanie hermetyczności swej grupy była zbyt mocna nawet dla tak zdecydowanego polityka jak Piotr Wielki.
Dwukrotnie jeszcze w ciągu swego życia odwiedzał kraje Europy Zachodniej, zawsze zatrzymując się w gościnnym domu na terenie holenderskiej stoczni. Tam czuł się na tyle dobrze, że zawsze jadał z kolegami robotnikami, pozwalając zwracać się do siebie po imieniu, choć wszyscy wiedzieli kim jest ten ponaddwumetrowej wysokości Rosjanin. Zmarł w założonym przez siebie Sankt Petersburgu w 1725 r., już nie jako car, lecz Cesarz Imperium, którym ogłosił się cztery lata wcześniej. W opinii historyków był największym reformatorem zasiadającym na tronie naszego wschodniego sąsiada.
